De les van de BBB-zege: de kiezer is klaar met móéten. Laat de politiek gaan over wat we wíllen

Wat betekent de uitslag van deze Provinciale Statenverkiezingen? Wat zegt het dat een partij die het stikstofbeleid van tafel wil, zo’n eclatante zege boekt?

Het laat zien dat veel burgers niet overtuigd zijn door de manier waarop gevestigde partijen praten over de noodzaak van actie op stikstof en klimaat. Politici van deze partijen zeggen namelijk voortdurend één ding als het over de natuur en de opwarming gaat: we moeten wel.

Je hoort het vooral bij D66 en alle partijen links daarvan. De natuur gaat zo hard achteruit, zeggen zij, dat de landbouw wel móét krimpen. We vinden het zelf ook niet leuk, maar we hebben nu eenmaal wetten en afspraken met de Europese Unie – en we hebben ons daaraan te houden. We hebben ingrijpen nu al zo lang uitgesteld, dat er geen pijnloze oplossingen meer zijn. We moeten de klimaatdoelen halen, anders hebben we geen toekomst.

Noem het de politiek van Het Eeuwige Moeten.

Er zijn altijd alternatieven

Er zijn veel kiezers die zelf ook vinden dat het moet, en snel een beetje. En die dus accepteren dat politici hun beleid in deze termen verdedigen.

Maar de verkiezingszege van de BoerBurgerBeweging (BBB) laat zien dat er ook heel veel mensen zijn wie deze manier van praten niets zegt, of alleen maar irritatie wekt. Zij koesteren de natuur ongetwijfeld ook, dat doet bijna iedereen. Maar ze zijn niet gediend van de voorgestelde oplossingen om de stikstofuitstoot te beperken. Of ze zien niet waarom die oplossingen voorrang krijgen boven andere legitieme belangen, zoals die van boeren.

En toen kwam Caroline van der Plas, die zei: als je op de BBB stemt, hoeft het niet

Als deze burgers twijfels of bezwaren hebben, voelen ze zich niet serieus genomen, schreef Chris Aalberts eerder deze week op De Correspondent. Want wat je als bezorgde burger ook zegt, je ‘stuit op een muur van bureaucratie, rechtszaken, verdragen, Europese regels, experts, modellen en wetenschappelijk onderzoek. Het is allemaal in beton gegoten.’

En toen kwam Caroline van der Plas, die zei: als je op de BBB stemt, hoeft het niet.

Zij vertelde haar electoraat iets wat het heel graag wilde horen: dat er altijd alternatieven zijn. En ze heeft gelijk. We kunnen de EU-wetten die Nederland zelf mede heeft opgesteld en getekend ook aan onze laars lappen. Dat doen de regeringen in Polen^* en Hongarije^* ook, en die landen bestaan ook nog steeds. Dan maar wat zuurdere relaties met Brussel. Dan nog maar eens een poging doen natuurgebieden te schrappen, of regels te ontlopen. Dat laatste doen we al heel lang, en zo slecht gaat het toch niet met Nederland?

We kunnen de natuur ook verder vergiftigen met ammoniak (stikstof) uit koeienstront. We kunnen het klimaat 3 graden Celsius warmer stoken. Dat zijn reële alternatieven, en steeds maar zeggen dat ze uitgesloten zijn – want Europa, want de wetenschap, want de toekomst – is niet genoeg.

Zeggen wat moet van de rechter is niet genoeg

Deze boodschap van BBB kwam niet direct aan bij de landelijke politiek.

De eerste reactie van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) was woensdagavond dat de verkiezingszege van BBB niets verandert aan de stikstofproblematiek. ‘Je kunt niet zeggen: ik ga geen stikstofbeleid voeren, maar ik wil wel huizen bouwen. Nu weer op de rem trappen of het uitstellen, dat kan niet, ook in juridische zin niet.’

Laat die politiek van Het Eeuwige Moeten los

Het is goed dat iemand uit het kabinet deze lijn verdedigt, maar het is óók verstandig erbij stil te staan dat veel mensen vinden dat uitstellen, en op de rem trappen, dus wél kan. De vonnissen die rechters uitspreken zeggen hun kennelijk weinig. Een overschrijding van de Kritische Depositiewaarde (KDW) in een ecosysteem voelt voor hen niet als de schending van een belangrijke norm (en voor wie wel?). Zij worden niet overtuigd door politici die hoofdschuddend blijven zeggen dat het BBB-beleid juridisch geen stand zal houden, dat we geen andere opties hebben en dat het zo niet langer kan.

En het feit dat veel partijen bereid zijn dwang te gebruiken om het stikstofbeleid er toch doorheen te duwen, maakt de afkeer van Het Eeuwige Moeten alleen maar erger. Er is immers weinig waar Nederlanders zo veel van houden als van hun vrijheid en hun zelfbeschikking.

Niet moeten, maar wíllen

Bij een electorale verschuiving zo groot als die van deze woensdag, is méér aan de hand dan alleen een afkeer van ‘moeten’. Maar die afkeer is wel een deel van de verklaring – en is er ook een antwoord op.

Voor alle partijen die wél stevig willen optreden om iets aan de grote milieucrises van dit moment te doen, en voor wie de vonnissen van rechters wél betekenisvol zijn: laat die politiek van Het Eeuwige Moeten los. Verdedig de noodzaak van stringent milieu- en klimaatbeleid voortaan met het woord willen.

Zeg bijvoorbeeld: ik wil niet dat koeienstront en landbouwgif de natuur in Nederland verder schaden. Ik wil dat boeren de ruimte en het geld krijgen om voor de bodem, het water en kwetsbare soorten te zorgen. Ik wil dat we de rechtsstaat in ere houden, dat we gemaakte afspraken nakomen – ook als het gaat om afspraken met andere landen.

En leg bij elk van die kwesties uit waarom je dat dan wil, en welke mogelijke routes naar je doelen leiden, zonder ook maar één keer iets als een vanzelfsprekendheid te poneren, en zonder te zeggen dat het ‘trouwens ook niet anders kan’, want dan ben je terug bij af.

Weg met moeten. Laat de politiek gaan om de samenleving en de toekomst die we willen.

Meer lezen?