Onlangs kreeg ik bezoek van Saket Soni van en van Marielena Hincapié, tot voor kort voorzitter van het We zaten buiten in mijn kleine, gedeelde achtertuin, die ingeklemd ligt tussen rijtjeshuizen en hoge schuttingen. Het was een warme dag, waarop de schaduw van de vijgenboom maar al te welkom was.

Even over die vijgenboom: meestal krijgt hij niet genoeg zon, en in San Francisco wordt het niet zó warm dat de vijgen echt zoet worden – ze zijn een beetje waterig en hebben weinig smaak. Maar jaren nadat ik het op me had genomen om de boom water te geven en te snoeien, en hij van plantje was uitgegroeid tot kleine maar gezonde boom, besefte ik dat hij er niet was voor de drie huishoudens in het gebouw.

Hij was er voor de ouders van mijn benedenburen. Dat zijn hardwerkende mensen die op jonge leeftijd vanuit een Italiaans dorpje naar Montreal waren geëmigreerd en sindsdien terugverlangen naar het mediterrane klimaat. Ze vinden het geweldig dat hun zoon een vijgenboom heeft en vragen er in bijna elk telefoongesprek naar, zegt hij. De waardevolste vrucht van deze boom laat zich niet vastpakken en wordt een half continent verderop genuttigd. Deze vijgenboom heeft rijpe, heerlijk zoete, indirecte gevolgen.

We zaten onder de vijg en dronken zelfgemaakte limonade van citroenen uit een boom die ik vijftien jaar eerder had geplant. Ik zei dat ik had gehoord dat veel jonge mensen die de mogelijk hadden helpen maken vonden dat ze de strijd hadden verloren. Maar mijn gasten drukten me op het hart dat de impact van de groot was en in allerlei opzichten een succes, zelfs al was er geen eenduidig einddoel.

Voor wie het niet weet: de organisatie Resilience Force brengt ongedocumenteerde arbeiders die na een klimaatramp de rotzooi opruimen bijeen – om solidariteit te kweken, om voor hun rechten op te komen en aandacht te hebben voor hun vaardigheden, maar ook om te erkennen hoe belangrijk ze zijn voor de gemeenschappen waarvoor ze werken, en een brug te slaan tussen hen en degenen in die gemeenschappen. Net als de Green New Deal laat Resilience Force zien hoezeer arbeidersrechten en klimaatgerechtigheid met elkaar verweven zijn.

Sommige gevolgen zijn niet tastbaar maar subtiel – en waardevoller dan je denkt

Activisme is meestal een beweging, een manifest, een groep die iets eist maar het niet krijgt, in elk geval niet meteen. Mensen denken vaak dat iets mislukt is als er geen onmiddellijke, tastbare resultaten zijn. Maar in werkelijkheid zijn gevolgen vaak subtieler, hebben ze meerdere lagen, zijn ze minder voorspelbaar en direct, wegen ze op de lange duur zwaarder. Soms zijn ze zelfs waardevoller en significanter dan simpele slogans en korte termijnen doen vermoeden.

‘Zoals elke “radicale” eis blijkt het iets volkomen logisch, voor de hand liggend zelfs, zodra die eis er eenmaal is. Je kunt je moeilijk voorstellen dat er ooit een tijd was waarin we de eis níet stelden’

Vaak zinderen de gevolgen tientallen jaren later nog na, of dijen nog uit. Niet altijd op een positieve manier: de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 leidde tot Maar soms zijn ze wel positief, en in beide gevallen doen ze ertoe – zoals bij de Green New Deal.

Ik vroeg Soni later of hij wilde herhalen wat hij onder de vijgenboom had gezegd. Hij mailde me: ‘De Green New Deal is het resultaat van een profetische voorstelling van een wereld waar we allemaal voor willen vechten en deel van willen uitmaken. Zoals elke “radicale” eis blijkt het iets volkomen logisch, voor de hand liggend zelfs, zodra die eis er eenmaal is. Je kunt je moeilijk voorstellen dat er ooit een tijd was waarin we de eis niet stelden. Waarschijnlijk is de belangrijkste bijdrage [van de Green New Deal] dat hij ons het geloof heeft teruggegeven in grootschalige, breed gesteunde, collectieve actie.’

Soms is het proces het resultaat

Misschien wel mijn favoriete verhaal van de afgelopen jaren over indirecte gevolgen is dat van een stationwagen vol New Yorkse twintigers die in 2016 waar het oorspronkelijke Noord-Amerikaanse Lakota-volk woont. Niemand had ooit van die jongeren gehoord, maar een van hen kwam in actie door wat daar gebeurde.

Maar voordat ik het daarover ga hebben wil ik eerst het een en ander zeggen over Standing Rock. De simpele voorstelling van zaken is dat daar sprake was van een beweging, een opstand die een oliepijpleiding moest voorkomen, wat mislukte. Volgens mij kan de vergunning nog altijd worden ingetrokken en het onrecht ongedaan worden gemaakt – ik weet nog goed dat doemdenkers zeiden dat we de Keystone XL-pijpleiding – bedoeld om ruwe olie van de Canadese staat Alberta naar Amerikaanse raffinaderijen te brengen – nooit zouden kunnen tegenhouden.

In 2021, ruim tien jaar na de eerste protesten, was de Maar eerder al had de campagne ertoe geleid dat er coalities werden gesmeed, dat er meer bewustzijn ontstond over teerzand, en mensen met succes begonnen te demonstreren tegen andere oliepijpleidingen. Het proces was geen gering onderdeel van het resultaat.

Je moet niet te snel conclusies trekken. In de afgelopen twee jaar maakten de universiteiten van en bekend dat ze niet meer zouden investeren in fossiele brandstoffen. Activisten hadden er tien jaar over gedaan om dat voor elkaar te krijgen. Ruim negen jaar lang had je hun strijd vergeefs kunnen noemen, ook al was die onderdeel van een wereldwijde beweging die ervoor zorgde dat er biljoenen dollars minder werden geïnvesteerd in fossiele brandstoffen, en die individuele en institutionele beleggers met ethische vragen bestookte.

Verandering gaat soms langzaam. Wanneer die zich plotseling voordoet – of wanneer het lijkt of dat zo is – dan is dat vaak doordat zich ineens gevolgen aandienen van een actie die aanvankelijk zonder gevolgen leek. Of bij zo’n grote verandering wordt resultaat zichtbaar van veel minder zichtbaar werk dat eraan voorafging. Ook doen zulke veranderingen zich vaak zomaar ineens voor, als een aardbeving of omwenteling, een breuk met het voorgaande.

In Standing Rock gebeurde in 2016 zo veel tegelijk: waarschijnlijk was het voor het eerst in de geschiedenis van het continent dat zo veel inheemse volken zich bij elkaar verzamelden; voor het eerst sinds de negentiende eeuw kwamen honderden veteranen knielden er om zich te verontschuldigen voor de genocide door het Amerikaanse leger, er werden bondgenootschappen en vriendschappen gesmeed. Het laat zich niet in cijfers uitdrukken wat dat allemaal teweegbracht,

Een van de organisatoren van de campagne in Standing Rock zei dat de bijeenkomst en het verzet de jongeren daar hoop gaven, hen het gevoel gaven dat ze het heft in handen konden nemen en gewicht in de schaal konden leggen – iets wat ze nooit eerder hadden ervaren. Een klimaatactivist uit de Amerikaanse staat Utah zei dat dat ook gold voor de jonge inheemse activisten die hij had leren kennen. Veel niet-inheemse Amerikanen leerden over de geschiedenis van oorspronkelijk Amerikaanse volken en de rol van milieu- en klimaatkwesties in die geschiedenis.

Een activistische smeltkroes

Maar over die stationwagen dus. Een van inzittenden was een barvrouw uit het New Yorkse stadsdeel The Bronx die destijds nog niet erg bekend was. Maar op grond van die omschrijving zou je al kunnen vermoeden dat ze zich, ontroerd en geïnspireerd door Standing Rock, in 2018 verkiesbaar zou stellen voor het Congres. ‘In Standing Rock in North Dakota speelde ik voor het eerst met de gedachte me kandidaat te stellen’, ‘In die activistische smeltkroes zag ik mensen hun leven voor anderen in de waagschaal stellen, mensen die ze niet kenden en nooit eerder hadden ontmoet. Toen ik dat zag, wist ik dat ik meer moest doen.’

En zo komen we op de die de succesvolle campagne financierden die van deze vrouw, twee jaar na die reis naar North Dakota, het jongste Congreslid ooit zou maken. Zoals een machtige rivier de optelsom is van allerlei stroompjes, zo kunnen ook activisme, ideeën en overtuigingen samenvloeien. Het stak me dat veel mensen de verkiezingscampagne van Bernie Sanders uit 2016 als een bittere nederlaag beschouwden, in plaats van er was momentum en er bestond dus een electoraat voor progressieve ideeën waar in later jaren

Een belangrijke progressieve stem

Wat die inzittende van die stationwagen betreft: ik heb het natuurlijk over Alexandria Ocasio-Cortez – ‘AOC’ – die veel van zich heeft laten horen en zien, en die is uitgegroeid tot een belangrijke progressieve stem. In februari 2019, nog geen jaar nadat ze was ingezworen als Congreslid, steunde ze de Green New Deal in het Huis van Afgevaardigden.

Merk op dat Standing Rock, de Justice Democrats, de Sunrise Movement en het leven van deze jonge vrouw verband met elkaar houden. Ze zei: ‘Jarenlang was ik wanhopig. Waar ben ik mee bezig? Is dit hoe mijn leven eruit moet zien? Elke dag komen opdagen, werken, weten dat het allemaal heel zwaar is, dan weer naar huis en daarna weer hetzelfde.’

‘Toen ik voor het eerst in actie kwam, toen ik naar Standing Rock ging om tegen die pijpleiding te protesteren, voelde dat als een enorme bevrijding. Het leek op dat moment onmogelijk, maar er kwamen gewone mensen op af die doodleuk op dat land gingen staan om te voorkomen dat die pijpleiding er kwam.’

‘Het gaf me ongelofelijk veel kracht, al hadden we niets, materieel gezien. Alleen al het feit dat we ons verzetten tegen enkele van de machtigste bedrijven ter wereld... Ik heb ervan geleerd dat hoop niet iets is dat je hébt, maar dat je moet creëren met daden. Je moet hoop in de wereld brengen, want zodra iemand hoop krijgt, wordt die besmettelijk. Dan gaan anderen zich

De Green New Deal zette alles op zijn kop over wat er kan en wat we willen

AOC zocht naar hoop die ze kon creëren. Dat deed ze door zich op talloze dossiers te storten en het voortouw te nemen in kwesties die belangrijk zijn voor het land en de wereld, waaronder het klimaat.

De Green New Deal, zeggen activistische oudgedienden, zette de discussie op zijn kop over wat er kan en wat we willen. De Deal zorgde dat er een einde kwam aan de valse tegenstelling tussen banen en milieu, die de milieubeweging tientallen jaren heeft gegijzeld. De Deal schroefde niet alleen de ambities van wat we kunnen en moeten doen hoog op, hij bracht ook in kaart wat daarvoor nodig is en hoe alle stukjes in elkaar passen.

De Green New Deal ging over banen en infrastructuur, over landbouw en over rechtvaardigheid. (En vooral over wortels voorhouden, niet over stokken om mee te slaan. De fossiele industrie was geen rechtstreeks doelwit, anders dan bij de meeste klimaatactivisten en -campagnes.)

De Green New Deal vormde niet alleen de blauwdruk en de aanzet voor regionale en internationale klimaatplannen, waaronder de maar ook voor de (die in 2019 werd gelanceerd tijdens een internationale burgemeestersconferentie in Kopenhagen) en de De GND was de mal voor Bidens klimaatplatform en daarna voor waarvan de gewaagdste en meest visionaire onderdelen in feite de Green New Deal zelf waren.

De onvoorziene gevolgen van de Green New Deal

Een andere manier waarop activisten met onmerkbare stapjes – en met succes – het gesprek hebben veranderd is dat bijna elke Democraat in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat bereid was wetgeving te steunen – in de vorm van Build Back Better – die een paar jaar eerder nog als verontrustend radicaal werd gezien. En toen Build Back Better het niet haalde omdat de wet één stem tekort kwam – die van – keerde hij terug in de vorm van de Inflation Reduction Act.

Die wet ging bovendien over gezondheidszorg en belastingen en trok Opnieuw kwam het beste deel voort uit de Green New Deal. Het was geen complete of zelfs maar een brede overwinning, maar Wat de wet allemaal voor het klimaat heeft betekend, leek kort daarvoor nog onhaalbaar.

Nadat de wet was aangenomen schreef Daniel Hunter, die actief is in en de Sunrise Movement: ‘Een beweging wint nooit. Tenminste, niet in de zin waar de meeste mensen bij dat woord aan denken.’ Hij bedoelt dat het einddoel nooit wordt gehaald. Je wordt activist vanwege een ideaal, en áls dat ideaal al wordt bereikt, dan is het ‘Er komt geen moment waarop iedereen ineens handelt naar onze overtuigingen’,

Toch vindt hij dat we elk resultaat moeten vieren. Ik zie vaak dat mensen bang zijn om de overwinning op te eisen omdat ze dan de indruk wekken dat het werk erop zou zitten, maar Hunter beweert dat het ons juist motiveert om door te gaan. Roep de overwinning uit, zegt hij, ‘want de winst benoemen en je rekenschap geven van wat je bereikt hebt, geeft energie voor de volgende overwinning, en die erna. Mensen willen zich aansluiten bij een positieve club die barst van liefde en energie. Daarom is het cruciaal om dingen te vieren.’

Het gaat niet om wát je ziet, maar hoe je het ziet

Wat ik ooit over roem heb geleerd geldt op een andere manier misschien voor ideeën. Een redelijk bekende kunstenaar is herkenbaar en zichtbaar, maar bij een echt invloedrijke kunstenaar draait het er niet om wát je ziet, maar hóé je het ziet.

Alleen: dat is onzichtbaar, want dat gebeurt in je hoofd in plaats van voor je neus. Zulke kunstenaars bepalen hoe je alles waarneemt, niet alleen wat ze zelf maken. De Green New Deal is niet langer een goed idee dat onze aandacht verdient, maar de maatstaf aan de hand waarvan we nadenken over hernieuwbare energie, banen, klimaat en rechtvaardigheid.

De Direct ingrijpen en diepgaande veranderingen zijn vereist, en snel ook. Als je alle kleine beetjes ziet – een windmolenpark hier, een verijdelde pijpleiding daar, een paar biljoen aan afgeblazen investeringen zus, gemobiliseerd publiek zo, een verkiezingsoverwinning hier, enkele doorgevoerde maatregelen daar – dan is het opgeteld heel veel.

De strijd is lang en richtlijnen zijn belangrijk. Maar het is een enorme verschuiving ten opzichte van waar we tien jaar geleden stonden, als je kijkt naar de inzichten en agenda’s die nu breed gedeeld worden, naar de manier waarop naar de groei van de beweging – niet alleen in omvang, maar ook qua volwassenwording en reikwijdte van de thema’s.

Wat we willen lijkt moeilijk haalbaar, maar wat onwaarschijnlijk is, is niet onmogelijk. In een essay over activistisch leiderschap las ik over Mozes Maimonides, de twaalfde-eeuwse Joodse geleerde. Hij beweerde ‘dat hopen betekent: geloven “dat wat mogelijk is, ook haalbaar is”, en niet “dat wat voor de hand ligt, Hoewel het altijd “voor de hand ligt” dat Goliath wint, wint David soms – en dat brengt een besef van het “mogelijke” dat we in ons eigen leven ervaren. Hoop komt voort uit dat besef van het mogelijke en bevrijdt ons van de ketens van wat voor de hand ligt.’

In dat onwaarschijnlijke ligt voor ons een taak. We moeten een wereld voor ons zien waarin de Green New Deal de normale gang van zaken is, of waarin nóg groenere deals komen. Ik ben hoopvol gestemd. En ik ben de jonge mensen van de Sunrise Movement erkentelijk voor wat ze in gang hebben gezet. Dit verhaal is nog niet af, en we weten niet hoe het afloopt. Maar daar hebben wij mede de hand in. Het is belangrijk om dat werk te doen. Weten dát dat werk van belang is en waarom het de moeite waard is, betekent rekening houden met indirecte gevolgen.

Dit is een essay uit de onlangs verschenen bundel   Vertaling: Nico Groen.

Meer lezen?