Hoe een leerling ChatGPT gebruikt

Ramon gebruikte geen AI voor school. Ik kan het zelf wel, dacht hij, en hij vond het nuttiger om alles zelf te schrijven.

Tot vorig jaar.

Voor een vak moest hij een tekst ‘in zijn eigen woorden’ samenvatten. Hij dacht: ik heb het druk, dat kan ChatGPT ook wel voor me doen. ‘Dus dat heeft-ie voor me geschreven. Ik vond het top, de docent vond het top, het leverde geen problemen op.’ Vanaf dat moment zag Ramon het nut van ChatGPT wel in. Nu, in de vijfde klas, gebruikt hij het zo nu en dan om zinnen en stukken tekst te schrijven.

Ik spreek Ramon na de les, ik ben zijn leraar Nederlands, en wat hij vertelt doet me denken aan mijn eigen schooltijd.

Toen was niet AI, maar ‘het internet’ de nieuwste technologie. Tot de derde of vierde klas moest ik mijn teksten voor Latijn altijd zelf vertalen, omdat er simpelweg geen andere manier was om aan dat huiswerk te ontkomen. Op een dag ontdekte ik de website latijnengrieks.nl, waar de vertalingen van alle teksten uit de lesboeken voor die vakken stonden.

Ik kon de verleiding niet weerstaan, en schreef veel over van die website (natuurlijk maakte ik af en toe een foutje of schreef ik een zin net iets anders op, om niet gesnapt te worden). Ieder schooljaar daalde mijn cijfer met een punt, omdat ik steeds iets verder achterop ging lopen in het zelf vertalen.

Ik kan me, kortom, voorstellen hoe verleidelijk het is om ChatGPT te gebruiken voor school – ook al zegt een stemmetje in je achterhoofd dat dat op de lange termijn waarschijnlijk niet verstandig is.

Hoe zit dat bij mijn leerlingen? Ik vroeg het aan Ramon.

Je zei dat je die opdracht, waarbij je een tekst in je eigen woorden moest samenvatten, door ChatGPT had laten maken.

‘Als ik eerlijk ben: ik vind het vak waar ik dat voor moest doen niet heel belangrijk. Als ik zelf onderzoek had gedaan, was het verhaal dat ik had moeten samenvatten waarschijnlijk iets meer blijven hangen. Maar het is niet dat ik dat voor mijn gevoel mis.’

Voor Nederlands moest je dit schooljaar een betoog schrijven. Hoe heb je dat aangepakt?

‘Eerst heb ik zelf een betoog geschreven, want van zelf schrijven leer je het meest. Daarna heb ik een betoog over hetzelfde onderwerp laten schrijven door ChatGPT. Ik zette erbij: “Ik ben een leerling in 5 vwo van 17 jaar, schrijf een beetje op dat niveau.” Ik laat hem niet schrijven alsof ik een professor aan de universiteit ben.’

‘Vaak is die tekst niet in één keer goed, dus dan zeg ik: “Maak hem iets korter, iets langer, zet dit of dat er nog in, kan het iets formeler of iets minder formeel?” Op een gegeven moment denk ik: nou, dit is het wel. En dan leg ik hem naast de tekst die ik zelf geschreven heb en vergelijk ik ze een beetje. Als ChatGPT betere zinnen heeft geschreven dan ik, of een goede titel heeft bedacht, neem ik die over.’

‘Maar af en toe schrijft ChatGPT iets waarvan ik denk: nah, net niet. Dan laat ik mijn eigen zinnen staan. Ik maak één versie waarvan ik denk: dit is ’m. Die lees ik een paar keer goed door en op het toetsmoment probeer ik die na te maken.’

Zie je er geen probleem in die titel door ChatGPT te laten bedenken?

‘Nee, daar vind ik niks mis mee.’

Nee?

‘Soms kan ik zelf wel iets bedenken, maar daarvan denk ik dan niet: wow, dit is echt een goede titel. Als ik er een paar laat schrijven door AI, dan krijg ik een heleboel opties en dan kan ik denken: die niet, die misschien wel. Dan heb ik opties, snapt u?’

En een anekdote om je betoog mee te openen?

‘Die is lastiger om door een computer te laten schrijven. Want de computer weet niet wat jij meemaakt…’

Je kunt die toch verzinnen? Ik ga niet je vader bellen om te vragen…

‘Voor mijn gevoel hoort zo’n anekdote wel zelf geschreven te zijn, die laat ik ook niet door ChatGPT schrijven. Maar een titel en een slotzin wel, want ChatGPT kan die veel beter bedenken.’

Hoe doe je dat bij andere vakken?

‘Voor Engels moesten we laatst een oefentekst schrijven. Maar de toetsweek was kort daarna en ik moest ook nog verslagen voor scheikunde én wiskunde inleveren. Die tekst voor Engels telde niet mee. Toen dacht ik: ik vind deze proeftekst niet zo belangrijk, ik tik in ChatGPT in wat ik moet hebben, lees het resultaat door en lever het in.’

Heb je voor die verslagen dan helemaal geen AI gebruikt?

‘Jawel. We moesten voor scheikunde kijken hoe je met redoxreacties de hoogst mogelijke spanning kon bereiken in een citroen, en daar bronnen bij zoeken. Toen ik daar op Google naar zocht, kreeg ik heel verschillende zoekresultaten. Dus toen dacht ik: weet je wat, ik vraag ChatGPT om me een paar punten te geven waar ik verder op kan zoeken.’

Wanneer voelt het voor jou als valsspelen?

‘Wanneer ik intik wat ik wil, hij me een tekst geeft, ik die bekijk en die dan inlever. De eerste keer dat ik dat deed, voelde dat heel raar. Ik was gewend alles zelf te schrijven, zelf informatie te zoeken en mijn verhaal te schrijven. Maar klasgenoten hadden hun tekst ook deels door ChatGPT laten maken.’

Zouden leraren iets anders moeten doen nu ChatGPT er is?

‘Ik denk niet dat het gebruik te vermijden is. Je hebt tientallen bots tegenwoordig. De een kan herschrijven naar het niveau van een leerling, de ander kan plagiaat checken. Ik denk dat je er niets tegen kunt doen.’

Stel dat je zeker weet dat je niet gepakt wordt, en je tekst is beter als je die met ChatGPT laat schrijven. Zou er dan nog een reden voor jou zijn om het niet te doen?

‘Jawel. Ik wil naar de universiteit en het lijkt me dat ik daar ook moet schrijven, dus het is voor mijn eigen bestwil om het zelf te kunnen. Ik vind het ook onzin om ergens een prima cijfer voor te halen terwijl ik het niet kan. Dan voelt het zo van… ik heb er nu wel een goed cijfer voor, maar als ik dit later moet doen, dan gaat het niet goed komen.’

Baal je weleens dat jij wel dat werk zelf doet, en anderen misschien niet?

‘Vorig jaar zetten mensen ChatGPT in en kregen ze een beter cijfer dan ik. Toen dacht ik wel: dat is toch oneerlijk. Ik had uren van mijn tijd in een opdracht gestoken en zij hadden tien minuten in een robot gestoken. Dat kan even shit voelen, omdat ik hoger had kunnen halen als ik niet mijn best had gedaan.’

‘Sommige leerlingen willen gewoon met zo min mogelijk moeite alsnog slagen, omdat het ze puur om het diploma gaat. Zo min mogelijk moeite geeft vrije tijd. Alleen moet je soms beseffen dat iets minder leuk is, maar wel belangrijker. Ik spreek ook veel liever af met mijn vriendin of mijn vrienden, ik ga ook liever sporten dan dat ik zes uur lang achter mijn bureau zit. Natuurlijk is het veel leuker om mijn eigen ding te doen. Maar er zijn meer leerlingen die het net als ik gewoon zelf willen kunnen.’

Kan schrijven ook ‘je eigen ding’ zijn?

‘Natuurlijk. Het kan een hobby zijn, denk ik.’

Voor jou?

‘Voor mij niet. Ik kan achter een bureau zitten, maar schrijven, schrijven, schrijven is niet mijn ding – en lezen ook niet. Ik ben meer een doener, ik ben liever actief bezig. Achter een bureau word ik langzaam helemaal druk. Dan krijg ik te veel energie.’

Waarom schrijven mensen?

‘Ik weet dat mensen schrijven om hun gedachten te legen door alles op papier te zetten. Een dagboek is een vorm daarvan. Gewoon je dag even legen, alles opschrijven. En er zijn mensen die schrijven als hulpmiddel, zo van: ik moet op een dag dit en dat doen, dan schrijf ik dat op. Schrijven kan een heleboel functies hebben, denk ik.’

En voor jou? Schrijf jij je gedachten weleens op?

‘Dat heb ik nog nooit gedaan. Ik ben nog nooit achter mijn bureau gaan zitten, zo van: oké, en waar denk ik momenteel aan?’

En voor dat betoog voor Nederlands dan?

‘Ik heb daar natuurlijk wel iets van mijn mening in verwerkt, maar je moest een bepaald standpunt verdedigen, een tegenargument weerleggen, er moest dit, er moest dat… Dus heb ik me gewoon gehouden aan wat er moest. Ik schrijf liever een minder persoonlijke tekst voor een zesje dan een tekst met een persoonlijke boodschap voor een drie. Het hoort niet zo te zijn, vind ik zelf, maar ja: ik ga liever voor een goed cijfer.’

Is het standpunt dat je in je tekst verdedigt dan ook niet je eigen standpunt?

‘Niet per se. Het is gewoon een standpunt waar ik wel wat over kan praten. Uiteindelijk ben ik voor iets gegaan wat binnen het aantal woorden paste. Ik kan iets wel heel uitgebreid uitleggen en er een mooi verhaal van maken, maar dan krijg ik minpunten op andere onderdelen.’

‘Eigenlijk is dat fout, of niet?’

Een fout van wie?

‘Niet per se een fout, maar voor mijn gevoel zou het beter zijn als leerlingen een betoog iets persoonlijker durven te maken. Dan kan het een veel mooier verhaal worden, volgens mij. Ik denk dat er te veel eisen worden gesteld aan leerlingen, waardoor teksten minder persoonlijk worden.’

‘We zijn een beetje afgedwaald van het onderwerp ChatGPT.’

Nee hoor, we zitten heel erg op het onderwerp.

‘Ja?’