In Gaza worden ondervoede gewonden verzorgd door ondervoede artsen

‘Het woord “hongersnood” klinkt urgent, en toch maakt dit stempel niet direct duidelijk hoe groot de catastrofe in Gaza nu al is.’

Dit schreef ik in april vorig jaar. Duizenden mensen voor wie de situatie toen catastrofaal was, zijn nu dood. Voor veel van de overige 2,1 miljoen Gazanen werden de honger en de horror gedurende een korte periode enigszins verlicht door een staakt-het-vuren en een golf aan noodhulp. Om vervolgens weer op volle sterkte terug te keren.

In Gaza lijden zelfs de dokters honger. Katja Storck, een Duitse verpleegkundige die voor Artsen zonder Grenzen in een ziekenhuis bij Deir al Balah in Zuid-Gaza werkt, vertelt dat ze leeft op één maaltijd per dag. Dat zegt ze omdat ik het vraag; ze benadrukt dat zij zich geen zorgen maakt over zichzelf – zij is hier maar tijdelijk en vertrekt over een maand weer naar Duitsland.

Bijna het hele professionele team waarmee Storck nu werkt, bestaat uit inwoners van Gaza – die al anderhalf jaar in oorlog leven. Ze behandelen ondervoede mensen, maar moeten dat werk soms onderbreken als ze bericht krijgen dat er voedsel wordt uitgedeeld. Daarmee hopen ze hun eigen kinderen en zichzelf te kunnen voeden.

Voedsel is de basis – ook voor gewonden

Storck staat op het moment dat ik haar spreek niet op de overvolle afdeling met ondervoede mensen, maar op de even volle trauma-afdeling. Ze helpt kogels verwijderen, armen amputeren, dat werk. Bij jonge mannen, oude vrouwen, bejaarden, kinderen en zelfs bij baby’s. Er wordt door het Israëlische leger actief op ongewapende burgers geschoten, en daarbij wordt niemand ontzien.

Op de trauma-afdeling is er aan alles tekort: ontsmettingsmiddelen, bedden, mensen. Maar het grootste tekort is er aan iets wat gewonde mensen zelf zouden moeten meenemen: herstellend vermogen.

Dat komt doordat de meeste Gazanen die binnenkomen niet alleen gewond zijn, maar ook ondervoed. Vrijwel op elk lichaam zijn tekenen van ondervoeding zichtbaar, vertelt Storck, zoals sterk verminderde spiermassa, ingevallen ogen en een grauw aangezicht. Dat betekent dat ook het immuunsysteem niet meer goed functioneert, net als het zelfherstellende vermogen van weefsels, zoals huid en spieren. 

Zelfs in het ziekenhuis is een schreeuwend tekort aan voeding, vertelt Storck. Er worden dagelijks ondervoede kinderen binnengebracht, ze behandelen alleen de ernstigste gevallen. Wegens een tekort aan capaciteit, maar vooral wegens een tekort aan de juiste middelen. Om precies te zijn: plumpy’nut.

Plumpy’nut is een zakje met een soort pindakaas, aangevuld met poedermelk, poedersuiker, vitaminen en mineralen. Het wordt al decennia overal ter wereld ingezet waar hongersnood is. In het ziekenhuis waar Storck werkt is nog een kleine voorraad, die met het huidige gebruik over drie à vier weken op is. Dat betekent dat elke patiënt het minimale krijgt. Dat wil zeggen: te weinig. Kinderen die door honger op sterven na dood zijn en drie zakjes Plumpy’nut per dag nodig hebben om te herstellen, krijgen er twee.

Catastrofale honger

Er is meer dan genoeg Plumpy’nut, vertelt Suying Lai, hoofd humanitaire hulp van Oxfam Novib. Alleen net niet waar het moet zijn. Op dit moment staat er, alleen al van Oxfam, voor 2,5 miljoen dollar aan noodhulp te wachten aan de grens van Gaza. Honderden vrachtwagens vol toegespitste voorraden, die op luttele kilometers afstand van de ziekenhuizen staan. Israël houdt die vrachtwagens tegen.

Sinds Israël op 18 maart het staakt-het-vuren verbrak met grote bombardementen, is de dagelijkse toestroom van honderden vrachtwagens aan voedselhulp in Gaza gestopt. De voorraden zijn nu op. En tot overmaat van ramp is ook een groot deel van de eigen, lokale voedselvoorziening – boomgaarden en landbouwgrond – door het Israëlische leger bezet of vernietigd. Dit doet het leger met opzet: het is ecocide.

Het IPC, de organisatie die wereldwijd honger monitort, deelt situaties van acute voedseltekorten op in vijf oplopende categorieën. Volgens de laatste schatting, halverwege mei, zullen alle inwoners van Gaza binnenkort in ‘hongersnood’ verkeren – categorie 3 of hoger. En bijna een half miljoen Gazanen in de ergste staat van honger – catastrofale honger.

‘Catastrofale honger’ betekent dat mensen in de laatste fase voor de hongerdood verkeren. Het lichaam richt zich daarbij op het rekken van het leven, dus op de belangrijkste lichaamsfunctie: zuurstofrijk bloed naar de hersenen pompen. Het vet is al weg, daarom worden spieren en zelfs bot verteerd om de benodigde energie te leveren. Armen en benen worden letterlijk vel over been. Mensen worden eerst prikkelbaar en ongeconcentreerd, daarna lethargisch; elke inspanning is te veel. 

De voedselhulp die op dit moment sporadisch plaatsvindt in Gaza, georganiseerd door het door Israël geleide ‘Gaza Humanitarian Foundation’ (GHF), biedt voor mensen in deze categorie geen enkele verlichting. Het voedsel dat het GHF uitdeelt bestaat voornamelijk uit meel en biscuitjes, maar met gewoon voedsel zijn deze mensen al niet meer te redden. Een deel van hen is zelfs mét intensieve hulp niet meer in leven te houden.

Hongersnoden worden altijd actief veroorzaakt

Op dit moment zijn er twee plekken op de wereld waar hongersnood heerst. De ene plek is Sudan, in de Darfur-regio, waar meer dan 8 miljoen mensen in hongersnood verkeren. De andere plek is Gaza.

Tien jaar geleden leek het erop dat hongersnood als verschijnsel wereldwijd zo goed als opgelost was. Er is tegenwoordig op elk moment meer dan genoeg voedsel beschikbaar om alle mensen ter wereld te voeden. Bovendien zijn internationale hulporganisaties nu in staat bij rampen en conflicten overal ter wereld de complexe logistiek te verzorgen die succesvolle voedseldistributie vereist.

Dit geldt ook voor Gaza. De situatie is daar al jarenlang zeer problematisch. Ook voor 7 oktober 2023 was al 80 procent van de bevolking afhankelijk van noodhulp, vanwege Israëlische grensblokkades. Juist daarom waren er uitgebreide, zeer ervaren en goed functionerende netwerken om voedselhulp te verspreiden.

Suying Lai legt uit dat de voedselverstrekking door ervaren organisaties veel meer betekende dan het uitdelen van voedsel. De meer dan vierhonderd uitgiftepunten in Gaza waren erop gericht de juiste hulp bij de juiste mensen te krijgen. Een cruciaal onderdeel daarvan waren inventarisaties, om erachter te komen welke mensen de grootste nood hebben en waar zij zijn. Het probleem met ernstige voedselnood is namelijk dat degenen die de hulp het hardst nodig hebben, niet in staat zijn het voedsel zelf op te halen. Laat staan als daarvoor het betere ellebogenwerk nodig is.

Israël heeft deze netwerken platgelegd. In plaats daarvan heeft Israël zelf voedselhulp georganiseerd, ondersteund door private Amerikaanse bedrijven. Maar die is er niet op gericht om de hongersnood te verlichten.

De voedselhulp die door het GHF verzorgd wordt, vindt slechts op vier locaties plaats. De 2,1 miljoen bewoners van Gaza moeten het daar zelf ophalen. Daarbij is ‘ellebogenwerk’ een understatement. Bij de voedseluitdeelmomenten vallen elke dag doden. Niet alleen door verdrukking, maar ook doordat het Israëlische leger tijdens bijna alle distributiemomenten gericht mensen doodschiet. Ongewapende mensen, waaronder kinderen.

Drie van de vier locaties bevinden zich in het uiterste zuiden van Gaza. De vierde ligt in het midden, wat betekent dat meer dan een miljoen mensen afhankelijk zijn van één uitgiftepunt. Dat is simpelweg onmogelijk, en betekent in de praktijk dat ondervoede inwoners van Gaza bovenmenselijke inspanningen moeten leveren om voedsel te krijgen, of bijvoorbeeld moeten verhuizen naar een plek dichter bij de hulp – om vervolgens met lege handen te eindigen of zelfs te sterven.

Het GHF is geen hulporganisatie, maar een genocidaal instrument van Israël. Het doel: verdere fysieke en mentale uitputting van de Gazanen en hun migratie naar de zuidgrens van Gaza.

De wereld is niet machteloos

Ondertussen vragen de meeste kinderen in Gaza al niet eens meer om voedsel, vertelt Katja Storck vanuit het ziekenhuis waar ze werkt. Ze zijn ondervoed, en dat zijn ze gewend. De kinderen die al wat ouder zijn, en dus nog een ander leven hebben ervaren, willen dat weer terug. Ze willen naar school. ‘Ze willen niet zeuren om eten,’ vertelt Storck, ‘ze willen weer zeuren dat ze niet naar school willen.’

Hoe groot de aandacht voor Gaza op dit moment ook is, en hoezeer de meningen op het wereldtoneel ook aan het verschuiven zijn: het Israëlische leger laat Gazanen sterven van de honger. Ze worden door de rest van de wereld aan hun lot overgelaten.