Er is nog steeds geen mannenpil. En dat komt niet door de mannen

Hij is er bíjna: de mannenpil. Als we de media mogen geloven, tenminste.

Dagblad Trouw schrijft in 2003: ‘De mannenpil komt eraan, en nu echt.’
In 2007 meldt diezelfde krant: ‘Mannenpil stapje dichterbij.’
Een bericht op Nu.nl uit 2012: ‘Nieuwe mogelijkheden voor mannenpil.’
De Telegraaf schrijft eind 2013: ‘De mannenpil is in zicht!’

Toch is deze vorm van anticonceptie er nog steeds niet. Naast het condoom is er voor de man geen enkel anticonceptiemiddel te krijgen. ‘Er is geen vergunning met betrekking tot een zogenaamde ‘mannenpil’ geregistreerd,’ bevestigt het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen.

Waarom is een alternatief waarbij de man tijdelijk onvruchtbaar wordt nog steeds niet ontwikkeld? En als een zogeheten mannenpil zou bestaan, wat zouden dan de voor- en nadelen zijn?

Een oude poging: Organons mannenpil

De optimistische berichtgeving van Trouw uit 2003 betrof een initiatief van de farmaceutische bedrijven Organon (nu MSD), bekend van de ontwikkeling van de anticonceptiepil voor vrouwen, en Schering (nu Bayer). Zij namen in 1998 de mannenpil op in hun onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma’s.

‘We hebben bewezen dat een anticonceptiemiddel voor de man kan werken, maar we hebben geen gebruiksvriendelijke vorm kunnen ontwikkelen’

Het idee: een implantaat in de bovenarm dat progestageen afgeeft, een vrouwelijk geslachtshormoon dat bij mannen de productie van spermacellen remt. Om afnemende baardgroei, een verminderd libido en andere bijwerkingen te compenseren, ging het middel gepaard met testosteroninjecties.

In 2004 startte een klinisch onderzoek onder mannen. Ze kregen twee implantaten in de arm die een jaar werkten en moesten elke tien tot twaalf weken een injectie testosteron halen. Het middel werkte, maar was te gebruiksonvriendelijk met de vele injecties en jaarlijkse vervanging van de implantaten.

Organon werd in 2007 overgenomen door Schering-Plough en stopte met onderzoek naar de mannenpil. Een woordvoerder van MSD vat het verhaal als volgt samen: ‘We hebben bewezen dat een anticonceptiemiddel voor de man kan werken, maar we hebben geen gebruiksvriendelijke toedieningsvorm kunnen ontwikkelen.’

Nadeel 1: Biologisch lastiger

Mannen en hormonen toedienen, gaat dat dan wel samen? ‘Je zou kunnen zeggen dat biologisch gezien een pil voor mannen lastiger is dan voor vrouwen,’ stelt Rik van Lunsen. Hij is hoofd van de seksuologie-afdeling in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam en voorzitter van Stichting Anticonceptie Nederland. ‘Bij vrouwen is het simpel: je moet de eisprong voorkomen. Vrouwen produceren één rijpe eicel per maand, mannen duizend spermacellen per seconde. Met hormonale middelen lukt het niet om bij een acceptabele dosis echt nul spermacellen over te houden. Zo’n 3 procent van het sperma blijft alsnog behouden. Dat is een aanzienlijk risico.’

Nadeel 2: Morrelen aan seksualiteit

Daarnaast is de mannelijke vrees voor verminderde seksualiteit een belangrijk obstakel voor het ontwikkelen van een mannenpil. Van Lunsen: ‘Mannen maken zich grote zorgen als je aan hun hormoonspiegel morrelt. De invloed van een middel op de seksualiteit lijkt bij mannen een belangrijker issue dan bij vrouwen, als je kijkt naar hoeveel aandacht het krijgt in de studies.’

‘In de geschiedenis van het onderzoek naar de vrouwenpil is de negatieve invloed op seksualiteit pas zeer recent onder de aandacht gekomen’, aldus van Lunsen, die overigens belanghebbende is omdat hij betrokken is bij de ontwikkeling van een alternatief voor de pil. Dat kom volgens de seksuoloog voort uit een onterecht cultureel beeld dat het voor vrouwen minder belangrijk is. Vaak wordt gedacht: ‘Vrouwen kunnen toch altijd, daar hebben ze geen zin voor nodig.’ Ik zeg altijd: als er aan de vrouwenpil dezelfde eisen waren gesteld als aan de mannenpil, namelijk dat het geen enkele invloed zou hebben op de hormoonhuishouding en seksualiteit, dan zou hij nooit ingevoerd zijn.’

Een nieuwe poging: Vasalgel

De nieuwste niet-hormonale hoop op mannenpilgebied is Vasalgel, wederom een Amerikaanse uitvinding. Het werkt hetzelfde als vasectomie, waarbij de zaadleiders worden onderbroken, zodat de zaadcellen niet meer in de prostaat kunnen komen. In plaats van een draadje, blokkeert een geld de zaadtoevoer.

‘Als sperma niet weg kan, produceert het lichaam anticellen om het zaad op te ruimen. Die blijven vaak ook na omkering actief’

In tegenstelling tot sterilisatie, moet Vasalgel omkeerbaar zijn. Een injectie in het (verdoofde) scrotum en een man is langdurig veilig. De gel kan worden weggespoeld met een tweede injectie, wanneer kinderen gewenst zijn.

Het middel is nu in de pre-klinische fase: het wordt getest op dieren. Een studie van twaalf maanden met konijnen heeft aangetoond dat het middel werkt en omkeerbaar is, stelt de website van Vasalgel. Onder het kopje ‘Veelgestelde vragen’ valt te lezen dat de tests op proefpersonen volgend jaar beginnen en Vasalgel in 2018 op de markt komt.

Van Lunsen is sceptisch over Vasalgel als vorm van omkeerbare anticonceptie. ‘Er zijn altijd problemen rond de omkeerbaarheid. Technisch gezien is het heel eenvoudig om de eindjes van een zaadleider weer aan elkaar te knopen en zo een sterilisatie ongedaan te maken. Maar de helft van de mannen blijft daarna onvruchtbaar. Als sperma niet weg kan, produceert het lichaam namelijk anticellen om het zaad op te ruimen. Die blijven vaak ook na omkering actief, waardoor een man onvruchtbaar blijft.’

Nadeel 3: De markt is verzadigd (en het geld is op)

Volgens Van Lunsen is de markt dan ook verzadigd. ‘De farmaceutische industrie is nauwelijks nog geïnteresseerd in anticonceptie, ook voor vrouwen niet meer. Er valt minder winst te behalen en de kans op een grote doorbraak is heel klein. Er zijn wel initiatieven, maar die staan vaak domweg stil omdat er geen geld wordt gestopt in de laatste fase van ontwikkeling.’

Hoe gaat dat bij Vasalgel? De Amerikaanse Parsemus Foundation, verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het middel, is geen farmaceutisch bedrijf. De stichting ontwikkelt Vasalgel als een ‘social venture’: als een bedrijf dat genoeg geld verdient om te blijven bestaan, maar de prijzen laag houdt en weinig winst maakt. Met het werven van fondsen zijn de tests op dieren bekostigd die eind dit jaar eindigen; een crowdfundingcampagne moet geld binnenhalen voor de klinische fase.

Voordeel 1: De man heeft een keuze

Een poging van Organon liep vast, de grote farmabedrijven lijken niet geïnteresseerd, er is al genoeg op de markt voor vrouwen en biologisch gezien is het moeilijker. Waarom moet een mannenpil er dan toch komen?

De woordvoerder van Organon verwoordt het helder: ‘Het uitgangspunt bij anticonceptie is keuze te bieden aan de vrouw of de man wat voor soort middel men wil gebruiken. Vanuit die gedachte is er gekeken naar het reguleren van anticonceptie aan de kant van de man.’ Want die heeft nu dus nog weinig keuze: condoom of sterilisatie.

Mannen hebben niet de baarmoeder waarin het kind groeit, maar wel een rol als toekomstige ouder

Dat is meteen een voordeel van de mannenpil: hij geeft mannen meer controle over de gevolgen van hun seksuele activiteiten. Ze hebben niet de baarmoeder waarin het kind groeit, maar wel een rol als toekomstige ouder.

‘Mannen ondervinden misschien niet direct de gevolgen van een zwangerschap, maar wel van het vaderschap,’ zegt ook Charles Picavet, zelfstandig onderzoeker naar seksuele gezondheid. ‘Net als vrouwen hebben ze wensen over het krijgen van kinderen en behoefte aan middelen om dat te reguleren.’

Voordeel 2: Eerlijk verdelen

Dan zijn er nog de mannen in een lange relatie wier vriendinnen negatieve ervaringen hebben met (hormonale) anticonceptie. Aaron Hemlin van het Male Contraception Initiative legt dit verder uit in een artikel in de Britse Telegraph: ‘Mannen kunnen vrouwen helpen op het gebied van anticonceptie, anders dan met het condoom. Ze kunnen met hun gebruik dat van een vrouw vervangen of aanvullen. De last van anticonceptie wordt gedeeld terrein.’

Voor mij zou dit ‘eerlijk delen’ een groot voordeel zijn. Ik heb zes jaar voor de anticonceptie gezorgd. Als er een mannenpil was, kon ik het stokje overdragen aan mijn vriend, die in het geval van Vasalgel de relatieve luxe heeft dat hij een middel zonder hormonen kan gebruiken.

Niet vanzelfsprekend

Toch stond mijn vriend niet te springen. Zijn eerste reactie: ‘Ik wil niet zomaar iets in mijn lichaam stoppen.’ Ziedaar het culturele aspect: het wordt vanzelfsprekend geacht dat vrouwen verantwoordelijk zijn voor anticonceptie (op condooms na dan), want zij ondervinden tenslotte direct de lichamelijke gevolgen van een bevruchting, namelijk een zwangerschap.

‘De farmaceutische industrie heeft veel oplossingen ontwikkeld voor vrouwen. Daardoor is het idee ontstaan dat anticonceptie een vrouwending is,’ zegt Picavet. Onderzoeker Nelly Oudshoorn beschrijft in haar boek The Male Pill: A Biography of a Technology in the Making (2003) dat de introductie van een mannenpil inderdaad voor een groot deel afhankelijk is van (een verandering in) ideeën over wat zij reproductive responsibility noemt. Door de introductie van de pil en andere anticonceptiemogelijkheden voor vrouwen zijn we eraan gewend geraakt dat de vrouw verantwoordelijk is voor het gebruik van anticonceptie.

Picavet: ‘Dat betekent niet dat mannen niet betrokken zijn.’ Hij deed in 2009 voor de Rutgersgroep onderzoek naar de betrokkenheid van mannen bij anticonceptie. Hij vond dat bijna 80 procent van de ondervraagde mannen zich net zo verantwoordelijk voelde voor anticonceptie als vrouwen. De helft van de mannen zou weleens een mannenpil willen gebruiken.

Nadeel 4: Geen baas in eigen buik

Maar is het wel een goed idee als de rollen zouden veranderen? Als de vrouw het risico op zwangerschap zou overlaten aan de man? Geen baas meer is in eigen buik? Journalist Peter Giesen schrijft dat dit de reden is dat een mannenpil niet zo snel zou doorbreken. ‘Natuurlijk is het oneerlijk dat vrouwen verreweg de meeste anticonceptie voor hun rekening nemen, maar het heeft een groot voordeel: de verantwoordelijkheid ligt bij de partner die de last van de zwangerschap draagt.’ Hij denkt niet dat een vrouw zoiets belangrijks zou overlaten aan ‘zo’n slordig, vergeetachtig en onhandig creatuur als de man.’

Er is inderdaad sprake van genderongelijkheid, vindt Van Lunsen. Maar misschien is die wel terecht: ‘Ik denk dat er geen enkele vrouw is die een man zomaar vertrouwt. Dat ze gerustgesteld is als ze met een man, die ze nog niet zo lang kent, in bed ligt en hij zegt: ‘Maak je geen zorgen, want ik ben aan de mannenpil.’ Want de vrouw loopt uiteindelijk het risico.’ Volgens Picavet zit hier ook de crux. ‘Verantwoordelijkheid is niet zozeer het probleem, het draait om vertrouwen.’

Van Lunsen: ‘In een ideale relatie waarbinnen open communicatie is over het nemen van verantwoordelijkheid, is er zeker wel plaats voor de mannenpil. Dan kan het een afweging zijn die paren maken.’

Helaas is die keuze er (nog) niet. Ik heb me ingeschreven voor updates omtrent Vasalgel. Tot die tijd moet ik de (hormonale) last dragen met pil, spiraal of Lady-Comp, of moeten we samen lijden onder het rubber.