Veel mensen in de westerse wereld weten wel dat zij in hun handjes mogen klappen met de democratie die zij toch maar hebben. Vergeleken bij al die landen waar mensen vastzitten omdat zij hun mond opendoen is inspraak waar niet direct naar wordt geluisterd een kleinigheid.

Voordat ik mezelf tot ‘correspondent Politiek’ doopte, had ik dan ook een andere titel in gedachten: ‘Democratie & Rituelen.’

Betrokken burgers in hoogontwikkelde landen zijn vooral uit op de mogelijkheid om mee te praten en te beslissen. Als zij daar behoefte aan hebben. Dat concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau na het vergelijken van

Stemmen op een kandidaat of partij, goed, dat mag af en toe. Maar wanneer een kwestie er echt toe doet, willen moderne burgers behoorlijk direct meepraten. En niet voor spek en bonen.

Die moderne, soms sterk geïnteresseerde zapburger weet wel dat niet alles wat hij of zij wil ook direct gebeurt. De overheid moet ook rekening houden met andere meningen en praktische bezwaren: geld, bestaande wetten, andere belangen.

Maar we willen op zijn minst de kans krijgen om een stevige duit in het zakje te doen. Als aan die behoefte is voldaan, zijn we eerder geneigd de uitkomst te accepteren. Dat is een rituele behoefte - vertrouwen in de overheid vereist bepaalde in democratische zin bijna sacrale handelingen.

‘Een goede democratie voorziet in een overtuigend ritueel’

Die stelling wil ik de komende tijd onderzoeken. Bijvoorbeeld door in gesprek te gaan met raadsleden en andere actieve burgers die te maken krijgen met steeds meer rijksbeleid. Ik hoop als correspondent Politiek een bijdrage te leveren aan het beschrijven van de zoektocht naar democratie-die-werkt. In Nederland en verderop in de wereld.

Wat is er aan ritueel nodig om een bij vlagen betrokken, steeds hoger opgeleide bevolking ook democratisch te overtuigen?

Dat rijksbeleid is nogal dwingend. Het rijk wil dat gemeenten langdurige zorg en ondersteuning aan huis regelen voor minder geld dan vorig jaar. Dat boren naar schaliegas wordt getolereerd, of dat er op korte termijn forse windmolens worden geplaatst omdat in Den Haag een energieakkoord is gesloten.

De Haagse politiek sluit compromissen over vaak verstrekkend beleid. Men is al blij een wet door het parlement te krijgen. En stuurt de opdracht vervolgens door naar provincies een gemeentes, zonder stil te staan bij de begrijpelijkheid en aanvaardbaarheid van het verhaal.

Wat zijn de rituelen van de oude, formele democratie? Voldoen zij nog? En wat is er aan ritueel nodig om een bij vlagen betrokken, steeds hoger opgeleide bevolking ook democratisch te overtuigen?

Met jullie hulp wil ik uitzoeken hoe democratie in onze hoogontwikkelde samenleving functioneert en beter kan werken, en welke rituelen daarbij het vertrouwen in de eerlijkheid en redelijkheid van de besluitvorming kunnen versterken.

Woon of werk je in een gemeente waar burgers en bedrijven wel tijdig en serieus worden betrokken bij plannen? Kom je voorbeelden tegen van bestuurders met een goed gevoel voor het democratische ritueel? Laat het me weten.

Maar ik wil mijn correspondentschap niet beperken tot die rituelen.

Den Haag lijkt niet meer zo machtig...

Er is meer aan de hand in deze fase van onze geschiedenis. Wat in gebeurt, is binnen minuten binnenlands Nederlands nieuws. Als de Europese Unie wil hervormen, dan heeft dat directe gevolgen voor de Unie. Die Unie is voor ons wat vroeger de Rijksoverheid was. Iedere gemeente in Nederland ondervindt de gevolgen van decennia olie halen uit en wapens leveren aan het Midden-Oosten.

Het is één wereld. Europa is onze buurt.

Dat wil Den Haag niet graag horen. Mark Rutte en verschillende van zijn ministers en volgelingen houden vol dat Nederlanders soeverein zijn en dat we de hoofdlijnen van ons leven op het Binnenhof bepalen. Maar dat is lang niet altijd waar. Tussen het Europese en het lokale wordt Den Haag steeds verder platgedrukt. En het malle is dat de landelijke politiek er zelf aan meewerkt: zie alle taken die enkele reis naar de gemeentes worden gestuurd.

Tegelijk doet Den Haag steeds strenger.

...maar laat tegelijk zijn spierballen zien

Bouwt u geen huizen voor toegelaten asielzoekers? Boete. Heeft u andere software dan de Sociale Verzekeringsbank, dan bent u in gebreke en zijn de pgb-houders en hun zorgverleners de dupe van uw achterstand. Wilt u een paar bezuinigingen op uw kunstgezelschappen terugdraaien? Hier is wat geld, maar wel zo besteden als wij voorschrijven.

Den Haag lijdt aan onthoudingsverschijnselen. Macht afstaan gaat de ene keer gepaard met incoherente machtsgrepen en dan weer met opzichtige aanvallen van verantwoordelijkheidsverlies.

Om een langdurig geval te noemen: de woningbouwcorporaties ontstonden als particulier initiatief, werden sluipend verstatelijkt, vervolgens met een zak geld de markt opgestuurd, afgeroomd en na een paar eclatante ontsporingen weer strak aan de teugels gelegd. De horizon is bezaaid met voorbeelden van zigzagoverheidsbeleid, zwalkend tussen vrome praat over aardige, nabije gemeentes en bewuste burgers en dan weer nieuwe daden en directieven uit Den Haag. Jullie weten vast ook voorbeelden.

De landelijke politiek volgen blijft dus een must

Den Haag is nog steeds wat de meeste aandacht krijgt van de landelijke media. Altijd zo geweest. Herkenbaar in talkshows. Gezellig op een soms wat grimmige manier. Maar het Binnenhof is al veel ingrijpender verbouwd dan wat straks bij de tijdelijke sluiting wegens renovatie zichtbaar wordt.

Het zal dus nodig zijn te blijven volgen wat de landelijke politiek doet, hoe beslissingen worden gebracht, hoe zij zich verhouden tot wat er Europees speelt, hoe zij in de praktijk uitpakken en welke meteorieten dientengevolge bij de gemeentelijke democratie inslaan.

Dat heb ik de afgelopen jaren bij NRC Handelsblad gedaan – zie mijn laatste stuk:

Maar nog meer dan toen wil ik nu zoeken naar mensen en groepen die het lot in eigen hand hebben genomen - soms binnen de wettelijke lijntjes, soms daarbuiten.

Daarvoor begin ik een Politiek Dagboek, waarin ik noteer wat ik tegenkom. Met ‘politiek’ bedoel ik dan ‘democratie in de praktijk’. Soms zal ik in mijn dagboek alleen even wijzen op een goede lezing of een artikel dat de moeite waard is.

Maar daarnaast hoop ik grotere reportages en stukken te schrijven, en verslag te doen van gesprekken met verstandige en originele mensen met democratisch bloed in hun aderen.

Marc Chavannes wordt correspondent en nestor bij De Correspondent Lees hier hoe hoofdredacteur Rob Wijnberg eerder dit jaar mijn komst naar De Correspondent aankondigde. Hier is de aankondiging terug te lezen Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Schrijf je in voor mijn persoonlijke nieuwsbrief en ontvang een e-mail als er een nieuw artikel verschijnt. Schrijf je hier in