Als je vrede wilt, moet je rekenen op oorlog

Nederland, bewapen je serieus. Rust je krijgsmacht goed uit. Neem kennis van de werkelijkheid. Hou op met dromen.

Nooit gedacht dat ik deze woorden nog eens zou schrijven. Nu doe ik het, uit volle overtuiging.

Begrijp me goed, ik ben geen liefhebber van wapens en uniformen. Nooit geweest. Mijn militaire dienstplicht in de jaren zeventig heeft me niet geholpen onder de indruk te raken van de Nederlandse krijgsmacht. Veel gepraat over toeslagen en roosters. Weinig gesprekken over ontwikkelingen in de wereld en strategische varianten.

Pas tijdens mijn correspondentschappen in Londen, Parijs en Washington kwam ik erachter dat men zich in grotere landen wél bewust is van machtsevenwichten en militaire uitgaven, van mogelijke gevaren elders in de wereld en dichterbij. Daar kwam ik in aanraking met denkende militairen, met academici en politici die heel goed weten wat er in de wereld te koop is.

Daar leerde ik over het belang van geschiedenis voor het heden. Over de drijfveren van leiders die historisch onrecht willen rechtzetten, of dat op zijn minst hun volk voorhouden. Leiders die daarmee lijnrecht ingaan tegen wat logisch lijkt voor het zo groot mogelijk maken van welvaart en welzijn. Ik leerde over bewapening als poging tot herstel van eigenwaarde. Over geweld als dwingende gesprekstechniek.

De ramp van de Irakoorlog

In Washington maakte ik mee hoe tijdens de regeringsjaren van George W. Bush ook de politieke en ambtelijke top, die de beschikking hadden over de beste spionage en kennis die voorhanden is, een kijk op macht en toekomstige ontwikkelingen kunnen ontwikkelen die er volkomen naast is.

Het langverwachte Chilcot-rapport dat woensdag in Groot-Brittannië uitkwam, laat zien dat toenmalig minister-president Tony Blair in nauw overleg met de Amerikaanse regering-Bush, tot de rampzalige beslissing kon komen om het Irak van Saddam Hoessein aan te vallen. Zonder plan voor het bestuur nadien.

Het Midden-Oosten werd verder gedestabiliseerd. Democratie bloeide niet op in land na land, als dominostenen van de verlichting, zoals de neoconservatieven hadden voorspeld. De dictator viel, maar de ondoordachte inval leidde tot de bloei van Al-Qaeda en het ontstaan van IS.

De onvermijdelijke les van Irak: militaire macht is geen garantie voor wijsheid. Het afwijzen van militaire macht biedt geen enkele garantie voor veiligheid.

Neutraliteit en ontkenning

Nederland dacht door zijn neutraliteit verschoond te blijven van de Tweede Wereldoorlog. Niet dus. Na die traumatische jaren zijn we enigszins mokkend lid geworden van de Verenigde Naties, later van de NAVO. Nederlandse regeringen hadden meer enthousiasme voor de Europese gemeenschappelijke markt voor kolen en staal en later voor alle andere marktproducten. Liefst met de Britten erbij om de Frans-Duitse overmacht wat te temperen. We vergaten graag en snel.

Patrouillevliegtuigen hebben we niet meer en de meeste mijnenvegers zijn ook weg

De Koude Oorlog dwong ons in wezen pacifistische land nog een min of meer geoefende en toegeruste krijgsmacht op de been te houden. Maar na het uit elkaar vallen van de Sovjet-Unie hebben Nederland en veel andere Europese landen een staat van duurzame rozigheid bereikt die leidde tot chronisch bezuinigen op defensie. Groot-Brittannië en Frankrijk hebben nog de meest zelfstandige krijgsmachten overgehouden.

Nederland heeft in etappes vrijwel alle militaire capaciteiten ingekrompen of afgeschaft. De nieuwe Leopard-tanks rijden nu in Finland. Er zijn nog maar negen infanteriebataljons (dat waren er zeventien), nog maar achttien stuks artillerie (pantserhouwitsers, dat waren er vierhonderd), nog maar zes fregatten (dat waren er vijftien). Patrouillevliegtuigen hebben we niet meer. De meeste mijnenvegers zijn ook weg. De lijst is lang. Straks heeft Nederland 37 JSF-straaljagers: hoogstens genoeg om er langdurig vier bij te dragen aan internationale operaties.

Middelen blijven achter bij ambities

De Algemene Rekenkamer heeft dit jaar opnieuw vastgesteld dat na jarenlang bezuinigen de financiële en materiële mogelijkheden van de Nederlandse strijdkrachten niet meer aansluiten bij de ambities. Dat is heel beschaafd uitgedrukt. Het tragische is dat sinds de bezuinigingen van een miljard euro door het kabinet-Rutte I de krijgsmacht ruim gehalveerd is, terwijl een groot deel van de bezuiniging inmiddels in etappes weer is teruggedraaid.

Tel uit je winst. Geld weg. Krijgsmacht weg. Amper bezuinigd.

En toch komen de resterende luchtmacht, landmacht en marine structureel geld tekort om hun laatste materieel te onderhouden, om de oefeningen te kunnen uitvoeren die nodig zijn om de eigen mensen met het beschikbare materieel te kunnen laten werken.

Nederland kan het eigen grondgebied nauwelijks verdedigen, stelde de Rekenkamer vast. De NAVO stelt: Nederland draagt minimaal bij aan de gemeenschappelijke verdediging. Om dat verwijt enigszins te pareren liet het kabinet uitlekken dat er volgend jaar weer 300 miljoen bij de Defensiebegroting komt. In dit verhaal leg ik uit waarom dat in werkelijkheid 3 miljoen minder is.

Terug naar Warschau

Dit weekeinde komen de NAVO-regeringsleiders en ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken in Warschau bij elkaar. Symbolischer kon het niet: het westelijk bondgenootschap dat vergadert in de stad die vroeger haar naam leende aan het Sovjetimperium, vaak aangeduid als ‘het Warschaupact’.

De kans is klein dat de anderen niet zullen doorzien dat Rutte met lege handen naar Warschau komt

Er wordt op die NAVO-top geen nieuwe Koude Oorlog afgekondigd, maar wel een gebaar van eenheid gemaakt. De Russen zijn allang terug van weggeweest. Poetin investeert in hoog tempo in nieuw militair materieel. Zijn troepen oefenen op grote schaal langs en over de grenzen van de uitgebreide verdragsorganisatie. Dat baart vooral Polen en de drie Baltische landen grote zorgen.

De NAVO zal in Warschau besluiten in die vier landen permanent troepen te stationeren. Die zullen dienen als bewijs dat de NAVO zich niet laat overvallen, zoals toen Rusland eerder met groene mannetjes en zwaar materieel delen van Georgië, Oost-Oekraïne en de Krim terugbracht in de eigen invloedssfeer. Dat waren geen NAVO-bondgenoten. De vier landen waar het nu om gaat wel. Daarvoor geldt: een aanval op één NAVO-lid wordt gezien als een aanval op alle leden.

Nederland zal waarschijnlijk een compagnie (honderdvijftig tot tweehonderd man) beloven in de roulerende bemanning van die vooruitgeschoven posten. Het risico is niet denkbeeldig dat Defensie ook díé sigaar uit eigen doos mag betalen. Met andere woorden: zonder extra geld zal ook die bijdrage aan de internationale veiligheid, net als de missies in Afghanistan, Syrië en Mali, leiden tot verdere uitputting van menskracht, materieel en voorraden bij Defensie.

Regeringsleiders blijven meestal beleefd op zo’n top. Maar de kans is klein dat de anderen niet zullen weten en doorzien dat Rutte, Hennis en Koenders met lege handen naar Warschau komen. Dat is anders bij grote delen van het Nederlandse electoraat. Defensie is jarenlang een gratis bezuinigingsdoelwit geweest. Er was geen lobby tegen.

Het gaat om Nederlands veiligheid

De lezers die na mijn vorige stukken over de uitgeholde Nederlandse defensie schreven dat het allemaal onzin en een list van de Amerikaanse militaire industrie is, zou ik willen zeggen: bedenk je dat de Verenigde Staten nog steeds twee derde betalen van de verdediging van Europa, dat niet alleen Donald Trump daar genoeg van krijgt en dat de Amerikanen zich steeds verder naar Azië richten voor hun toekomstige welvaart.

En dat niet alleen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier en een deel van de publieke opinie in Duitsland laten zich sterker anti-NAVO dan anti-Poetin uit. Van een gemeenschappelijke defensie- en buitenlandse politiek binnen de EU komt weinig. Zeker na het Brexit-referendum genoeg reden om je zorgen te maken of een open land als Nederland op zijn minst de middelen heeft om het eigen grondgebied en luchtruim robuust te verdedigen.

En dan heb ik het nog niet eens over alle ambities om vrede verderop in Afrika en het Midden-Oosten te helpen verzekeren. En de Europese buitengrenzen te helpen bewaken.

Weer doorslapen?

Wat doet Nederland? Voorlopig zichzelf in slaap sussen met mooie nota’s die voor geen meter worden waargemaakt. Met spin over ‘keren van het tij’. Nederland verschoot vorig jaar 5 miljard euro die gereserveerd was voor een nieuw belastingstelsel aan een belastingverlaging waar niemand zich meer iets van herinnert. Ten minste een deel daarvan had naar serieuze landsverdediging kunnen gaan. Niets wijst erop dat op Prinsjesdag een begin wordt gemaakt met herstel van de Defensie-uitgaven.

Waar is het plan van minister Hennis?

Waar is het plan van minister Hennis dat een realistische, dus nieuwe visie ontvouwt op wat Nederland militair kan en wil doen, en wat daarvoor nodig is? Kamermoties die daar om vragen wijst zij van de hand.

Zoals altijd in dit land moeten we de hoop vestigen op partijprogramma’s die leiden naar een nieuw regeerakkoord dat doet waar iedere overheid voor is: de veiligheid waarborgen van alle ingezetenen. Je hoort er nog weinig over, maar het zou een goed idee zijn.

En daarna, als we een rol willen spelen binnen de NAVO en in conflicthaarden elders, zorgen dat daar ook geld voor is. Maar niet stoer doen met de grote jongens en het eigen huis open laten staan.

In mijn Politiek Dagboek probeer ik achtergrond te geven bij het nieuws over politiek en democratie. Het zijn persoonlijke notities bij de actuele gang van zaken. Volgende week kan de invalshoek weer anders zijn.

Meer over Defensie?