Tegen klimaatverandering is een Hollandse dijk niet opgewassen

De Watersnoodramp van 1953 staat in ons geheugen gegrift. Maar wie kent de Sint-Elisabethsvloed van 1421? Wellicht alleen wat historici weten dat de - toentertijd rijke - stad Dordrecht deze rampzalige overstroming nooit meer te boven is gekomen. In het programma ‘Nederland in zeven overstromingen’ (vanavond is de eerste uitzending op Nederland 2 om 21.10) gaat schrijver Frank Westerman op zoek naar de dreiging van het water. 

Door klimaatverandering wordt de kans op een overstroming met de dag groter. De locatie is nagenoeg bekend: alles binnen de zogenoemde Dijkring 14 is in gevaar. Schiphol, Rotterdam, het economisch hart. In een interview met de Volkskrant van afgelopen weekend haalt Westerman een hoogleraar Veiligheid aan die in de serie zegt: ‘Dat er duizenden doden zullen vallen, is niet het probleem. Het probleem is dat je dit als land niet meer te boven komt. Dan worden we teruggeworpen in de Steentijd.’ De schade aan het gebied waar Nederland 65 procent van het bnp verdient zou onoverkomelijk zijn.

Wat zijn de risico’s?

Water is al eeuwenlang de grootste bedreiging voor Nederland. Met een opwarmende aarde en een stijgende zeespiegel, gaat het gevecht tegen het water onverminderd door. Onlangs ging het Deltaprogramma - het Deltaplan voor de eenentwintigste eeuw - van start om overstromingen tegen te gaan en de Nederlandse zoetwatervoorraden te beschermen tegen het zeewater.

Eerder deze week schreven we over de aanklacht van de actiegroep tegen de Nederlandse staat. Volgens Urgenda doet de overheid te weinig om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Ze wil via de rechter radicale CO2-reductie afdwingen.

Maar volgens vele scenario’s zijn de huidige inspanningen van landen om de CO2-uitstoot terug te dringen, wereldwijd onvoldoende. De overheid moet daarom ook maatregelen treffen tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals een stijgende temperatuur.

En daar heeft Nederland geen zicht op. Niet alle risico’s en kwetsbaarheden op het gebied van energie, ict en gezondheid zijn in beeld gebracht, alhoewel dat wel beloofd is. Er is geen algemeen, overkoepelend beleid voor ‘klimaatadaptatie,’ concludeerde de Algemene Rekenkamer in een rapport 

Dat is een opvallende conclusie, in een land dat al eeuwenlang vecht tegen het water. Vooral omdat het rapport ook stelt dat buurlanden Engeland, Frankrijk, Duitsland en Denemarken wél alle risico’s in kaart hebben gebracht en een strategie opstellen. Engeland lanceerde al een  National Adaptation Program waarmee overheden, bedrijfsleven en de samenleving ‘klimaatbestendig’ kunnen worden. Er is aandacht voor economische kansen die klimaatverandering met zich meebrengt, maar ook voor de gevolgen voor de volksgezondheid. Zo kan de voedselsector gemodificeerd gewas ontwikkelen om de voedselproductie te beschermen. Maar via hetzelfde programma licht de overheid mensen ook in over bescherming tegen extreme kou in de winter.

Onuitgevoerde plannen

Nederland hád deze plannen ook. In 2007 sprak het kabinet over de noodzaak van een breed opgezet plan om Nederland weerbaar te maken tegen de alle gevolgen van klimaatverandering. En dat plan kwam er: Adaptatieprogramma Ruimte en Klimaat. Binnen een jaar zouden concrete maatregelen volgen en zou het kabinet de verantwoordelijkheid op dit onderwerp toe wijzen aan één ministerie.

Met de komst van het nieuwe Deltaprogramma verdween voor het kabinet de urgentie voor een breed onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering

Hier kwam weinig van terecht. Het adaptatieprogramma werd geschrapt. Met de komst van het nieuwe Deltaprogramma verdween voor het kabinet de urgentie voor een breed onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering. Maar dit programma is niet allesomvattend. Er is nauwelijks oog voor andere sectoren die beïnvloed worden door klimaatverandering, zoals gezondheid. De ziekte van lyme - overgebracht door teken - komt in Nederland bijvoorbeeld steeds vaker voor, maar ook het aantal dagen waarop mensen last kunnen hebben van hooikoorts neemt toe. Toch is er nog weinig bekend over de invloed van het klimaat op de verspreiding van ziekten. Kortom, de overheid is niet op de hoogte van alle risico’s die klimaatverandering met zich meebrengt.

Bij een allesomvattend onderwerp als klimaatverandering is samenhang tussen verschillende onderwerpen juist van groot belang, volgens de Rekenkamer. En met de focus op de bescherming tegen het water, ontbreekt het de overheid nu net aan deze samenhang. Water is bijvoorbeeld niet los te zien van gezondheidszorg. Het aanleggen van vijvers en waterpleinen kan in steden een belangrijke rol spelen tegen de gevolgen van klimaatverandering: het water zorgt voor verkoeling in warme zomers en na een heftige regenbui voert de vijver het teveel aan water af. Maar in stilstaand water, gedijt de blauwalg goed. Ook zijn stille, warme wateren een feest voor (exotische) muggen die weer een risico kunnen zijn voor de volksgezondheid.

De Rekenkamer adviseerde het kabinet daarom om de risico’s in kaart te brengen. De overheid kwam tegen de conclusies van de Rekenkamer in het geweer. Met het Deltaprogramma had Nederland prioriteit gegeven aan de belangrijkste dreiging en hiermee ‘de grootste risico’s en kwetsbaarheden afgedekt.’ Daarbij verwijst de staatssecretaris bovendien naar de rol van Europa. ‘Klimaatadaptatie staat in heel Europa nog in de kinderschoenen.’

Europees klimaat

Europa heeft inderdaad nauwelijks eisen op dit gebied. Afgelopen voorjaar vroeg de Europese Unie lidstaten in 2017 met een eigen strategie te komen. Het land moest daarin aangeven hoe het hele land zich kan wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals droogte, stijging van de zeepsiegel en het ontstaan van nieuwe ziekten.    

Voordat Nederland deze strategie in 2017 kan presenteren moet er nog veel gebeuren. Na het rapport van de Rekenkamer, vroeg het kabinet eind 2012 het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) om uit te zoeken wat er moet gebeuren voordat Nederland een plan kan maken om de gevolgen van klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden.

Het PBL concludeerde dat er meer inzicht nodig is in de risico’s van klimaatverandering op de energievoorziening, transport en infrastructuur, ict, gezondheid en de natuur vóórdat Nederland met een strategie kan komen. 

Het gebrek aan kennis bij de overheid is opvallend. Nederland bouwde in New Orleans een dijk, beschermde New York tegen het water, maar heeft weinig zicht op de vele andere mogelijke gevolgen van klimaatverandering.