Marten Scheffer is ecoloog. Hij doet voor de universiteit Wageningen onderzoek naar ‘abrupte omslagen in complexe systemen,’ zo schreef Marcel aan de Brugh dit weekend in een mooi in NRC Handelsblad. De omslagen worden ook wel ‘tipping points’ genoemd, en ze worden veel gevreesd als gevolg van klimaatopwarming.

Een wordt bijvoorbeeld bereikt als de temperatuur op aarde dermate is opgewarmd, dat we het smelten en opbreken van al het ijs op de Noord- en Zuidpool niet meer kunnen voorkomen. Dat is zorgelijk, omdat het verdwijnen van het ijs de opwarming verder versterkt: water neemt meer warmte op dan ijs.

Het is dus in ons belang om te begrijpen waar de ‘tipping points’ van het klimaatsysteem zitten, en vervolgens te voorkomen dat we de balans de verkeerde kant op laten doorslaan.

Tot op heden gaan we, zoals bekend, wat dat betreft de verkeerde kant op. De concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer blijft stijgen, en daarmee de opwarming die we te verduren En dus was ik zeer benieuwd wat Scheffer over klimaatverandering zou zeggen. Gevraagd of hij zich zorgen maakt over de opwarming zegt hij eerst:

‘Ik ben een onverbeterlijke optimist. We hebben als natuurliefhebbers de neiging om te zeggen: alles gaat de verkeerde kant op. Met die doemdenkerij moet je oppassen. Mensen haken erdoor af. Ik denk dat je beter kunt zijn. Zeggen dat er iets aan te doen is. Het hoeft ook weer niet zó moeilijk te zijn.’

Het is alsof we op een richel staan

Vervolgens zegt hij: ‘Qua klimaat kent de aarde sinds een paar miljoen jaar twee elkaar afwisselende toestanden: ijstijd en niet-ijstijd. We zitten nu in die laatste, een interglaciaal. Eigenlijk waren we al weer flink op weg naar een nieuwe ijstijd. De kans op zo’n omslag hebben we net gemist.’

‘Net gemist?,’ vraagt de journalist.

‘De kans op een kantelpunt is ongeveer een eeuw geleden gepasseerd. Door de opwarming heeft de mens de volgende kans erop ver vooruit geschoven. Die doet zich pas weer over zo’n 50.000 jaar voor. Gelukkig, kun je zeggen, want een ijstijd willen we niet. Maar de vroegere, veel warmere aarde van miljoenen jaar geleden, zonder poolkappen en een veel hogere zeespiegel, daar willen we ook niet naartoe. Het is alsof we nu op een richel staan, met aan weerskanten een diep dal. Naar geen van die twee wil je afglijden.’

‘Maar wat dan wel?,’ vraagt de journalist.

‘De uitdaging is het prachtige, huidige Holoceen-klimaat vast te houden’

‘De uitdaging is het prachtige, huidige Holoceen-klimaat vast te houden. In deze stabiele periode is de landbouw ontstaan. En de beschavingen zoals we die nu kennen. We zijn aan dit klimaat gewend. Het is niet zo makkelijk om aan een nieuwe toestand te wennen. Dan zullen mensen massaal op andere plekken moeten gaan leven. Je ziet nu al dat het niet heel makkelijk gaat, zelfs als we kleine groepen mensen uit Syrië krijgen.’

Persoonlijk zie ik dat laatste als een van de grootste problemen van klimaatopwarming: de toenemende druk op regio’s die het toch al zwaar hebben. Zo kunnen grote delen van het Midden-Oosten onbewoonbaar worden omdat het kwik te ver stijgt, en zo zal landbouw in Afrika steeds moeilijker worden.

Maatschappelijk gezien slaan de gevolgen van de opwarming neer in hele oude van de mensen die iets hebben en de mensen die niets hebben. De opwarming vergroot ongelijkheid: mensen met veel middelen kunnen zich verweren, de ontheemden vangen de klappen.

Het goede nieuws is: zoals omslagen in natuurlijke systemen mogelijk zijn, zo zijn ze dat ook in onze samenleving. Dat is een reden tot hoop. Of in de woorden van essayist Rebecca Solnit in een recent stuk op De Correspondent: ‘We weten niet wat er staat te gebeuren, hoe, of wanneer, en precies in die onzekerheid bevindt zich de

De voortekenen van een omslag Marten Scheffer bestudeert abrupte omslagen in complexe systemen. In het klimaat, in samenlevingen, in meertjes. Ze zijn zeldzaam, maar hebben dramatische gevolgen. Lees het interview in NRC Handelsblad

Lees en kijk verder:

Waar mensen over praten als ze zeggen: ‘Het klimaat verandert toch altijd?’ Er zijn vroeger ijstijden en warmere periodes geweest, dus waarom zou je je zorgen maken over de huidige klimaatverandering? Het is een veelgehoorde drogreden - een beetje alsof je je auto in de fik steekt en daarna zegt dat de temperatuur van de wagen weleens eerder is veranderd. Aldus een briljante nieuwe strip van xkcd over de geschiedenis van klimaatverandering. Lees het verhaal van Jelmer hier terug De planeet kan wel met klimaatverandering omgaan, de vraag is of onze beschaving het kan Hoe kwetsbaar wij zijn, blijkt mooi uit dit filmpje van het Amerikaanse journalistieke platform Vox. Wat er op het spel staat? Het stabiele leefklimaat dat de mensheid voortbracht en onze beschavingen mogelijk maakte. Die stabiliteit helpen we nu eigenhandig om zeep. Bekijk hier de video van Vox. Klimaatverandering. Onze toekomst op een planeet die steeds warmer wordt We gaan het fossiele tijdperk versneld afsluiten. Maar het is te vroeg om opgelucht achterover te leunen. Het leven op aarde zal, zoals het er nu uitziet, een stuk onbehaaglijker worden door de gevolgen van de opwarming die we al hebben veroorzaakt. De risico’s van de opwarming en de pogingen om die te beperken: je leest er alles over in dit thema Wil je een mailtje ontvangen als ik een nieuw verhaal publiceer? Dat kan! Bij iedere noemenswaardige nieuwe publicatie over klimaat & energie op De Correspondent stuur ik een nieuwsbrief uit. Meld je hier aan om die mails te ontvangen (gemiddeld eens in de tien dagen en hoogstpersoonlijk). Meld je hier aan