/dc-useruploads-images/edbedf7b39474996b350088389cd702d.png)
Je kunt het een tekortkoming van het TED-talk-format noemen: dat het telkens één persoon naar voren schuift, zonder erbij te zeggen dat er een groot web van mensen en ideeën om iedere TED-spreker is gesponnen. In de TED-video’s die over het web zwerven is geen ruimte om de mensen te bedanken die eraan hebben bijgedragen. Daarom doe ik dat hier alsnog.
Ik had mijn verhaal niet kunnen doen zonder mijn fabuleuze Correspondent- collega’s en de ideeën van denkers zoals Naomi Klein, Rebecca Solnit en George Marshall. Zij droegen, zonder het te weten, bij aan dit verhaal. Net als velen van jullie, in jullie talloze bijdragen, suggesties en vragen onder mijn verhalen hier op De Correspondent.
Hieronder geef ik een overzicht van de verhalen die mijn TEDx- talk hebben gevoed. Je kunt dit overzicht lezen als dankwoord, of gebruiken om verder te lezen over de ideeën die ik in mijn TEDx-talk alleen kort kon aanstippen.
Toen ik als correspondent Klimaat & Energie begon, deed ik een voorstel: Laten we elkaar betere verhalen vertellen over klimaat, duurzaamheid en energie. Deze TEDx-talk is de tussenstand na anderhalf jaar schrijven over dit onderwerp - het is mijn voorstel voor een beter verhaal. Laten we het gesprek voortzetten, want een tussenstand is geen eindpunt en het verhaal van onze toekomst is nooit af.
Even terug naar het begin
Toen ik als correspondent Klimaat & Energie begon, constateerde ik al: De manier waarop we praten over klimaatverandering biedt onvoldoende perspectief en onvoldoende hoop. Het gangbare verhaal van de opwarming heeft geleid tot massale ontkenning, bagatellisering, interne strijd, passiviteit, schuldgevoelens en fatalisme.
De belangrijkste reden? Die beschreef ik in twee stukken over apocalyptisch denken en over klimaatpsychologie. De boeken van George Marshall en Per Espen Stoknes scherpten mijn denken. De kern: we zijn bang gemaakt en dat heeft averechts gewerkt.
Is er leven na het apocaholisme?
Klimaatverandering wordt onze ondergang maar we hebben nog heel eventjes om onszelf te redden. Klopt dat? De komende weken ga ik aandacht besteden aan doemdenken in het klimaatdebat. Jullie tips, ideeën en irritaties zijn van harte welkom.
Waarom we zo vaak zwijgen over het klimaat (en hoe we dat kunnen doorbreken)
Hoe kan het dat we de dreiging van klimaatverandering in ons dagelijks leven zo vakkundig negeren? De auteurs van twee recente boeken vinden antwoorden in de psychologie. En ze bieden tips voor hoe we er beter mee om kunnen gaan.
Verbeelding is de sleutel
Het is ook wat naïef, wachten op de apocalyps. Het prachtige boek The End of the World, samengesteld door historicus Lewis Lapham, leerde me het apocalyptische denken te waarderen én te relativeren. En dan vooral deze zin: ‘Even in the midst of vast destruction and the forsaken cries of an immense multitude, the sun shines and somewhere else on the horizon the human spirit sails calmly on.’
Over al die keren dat de wereld niet ten einde kwam
Aan alles komt een einde, beschavingen floreren en ze vergaan. Waar komt die stellige overtuiging vandaan? In deel twee van mijn serie over doemdenken in het klimaatdebat onderzoek ik de oorsprong van het apocalyptische gedachtegoed.
Dat inzicht zat in mijn hoofd toen ik in The New Yorker stuitte op een verhaal van Kathryn Schultz. Het gaat over een monstreuze aardbeving, een ramp waarvan we weten dat die komt, alleen niet wanneer.
Amerika staat een gigantische natuurramp te wachten
Subliem geschreven verhaal over een van de grootste rampen die Amerika ooit zal meemaken: een allesvernietigende aardbeving aan de Noordwestkust. Diep onder de aarde kruipt momenteel een tectonische plaat onder het Amerikaanse continent - stilletjes tot nu toe. Maar er zit een monstrueuze klap aan te komen, dat weten wetenschappers zeker, en de VS zijn totaal onvoorbereid.
Natuurlijk gaat het verhaal niet alleen over die aardbeving. Het is een verhaal over de onachtzaamheid van de mens voor de natuur, voor het majestueuze tempo van de aarde dat uiteindelijk alles bepaalt. En het is een parabel, schrijft Schulz, voor al die andere rampen waar wel Hollywoodfilms over worden gemaakt, maar waar we maar geen oplossingen voor verzinnen.
Deze zin bleef lang in mijn hoofd hangen: ‘Where we stumble is in conjuring up grim futures in a way that helps to avert them.’ We fantaseren over ons eigen einde, maar daarmee voorkomen we de ramp niet.
Wat moeten we dus doen? De verbeelden inzetten om de toekomst dichterbij te brengen die we wél willen! Het was het begin van een nieuw project, waarin ik vier schrijvers vroeg om een wereld te verbeelden waarin we het klimaatprobleem de baas waren geworden.
Waarom ik vier schrijvers vroeg om een alternatief voor de apocalyps te schrijven
Kunnen we ons een toekomst voorstellen waarin we het klimaatprobleem de baas zijn geworden? Dat vroeg ik in 2015 aan vier Nederlandse schrijvers, want verbeelding kan de status quo doorbreken. Een confronterende brief maakt de verhalen van destijds opnieuw relevant.
Fossiele energie en klimaatverandering als vormen van geweld
Natuurlijk kunnen we alleen bepalen hoe we verder moeten, als we weten waar we vandaan komen, als we weten waar klimaatverandering vandaan komt en waar de gevolgen neerslaan. Dat begrip is essentieel als we naar een energievoorziening willen die niet alleen duurzaam is, maar ook eerlijk en rechtvaardig. Niet alleen voor de happy few, maar voor zoveel mogelijk mensen.
De eerste stap om daar te komen: een blik in de spiegel, een erkenning van verantwoordelijkheden en plichten. Daarover sprak ik met juristen, politieke denkers en activisten:
Klimaatverandering is onrecht. En daar kunnen rechters wat aan doen
Als klimaatverandering een serieuze bedreiging vormt voor de samenleving, kun je overheden dan via de rechter dwingen in actie te komen? Volgende week doet een Nederlandse rechter uitspraak over deze prangende vraag. En de geschiedenis biedt alvast een mooi voorbeeld van een mogelijk antwoord.
Waarom rijke landen moeten betalen voor klimaatverandering (en hoe jij daarbij kan helpen)
Tijdens de eerste week op de klimaattop in Parijs merkte ik: bijna alle strijd gaat hier over geld en de historische verantwoordelijkheid voor de opwarming van de aarde. Maar de discussies over het verleden ontnemen het zicht op een ongemakkelijke waarheid: we zijn ook nu nog de grootste vervuilers.
De tweede stap: ronduit erkennen wat klimaatverandering is. Rebecca Solnit hielp me als geen ander om dat helder te zien dat klimaatverandering een vorm van geweld is: het wordt veroorzaakt door een relatief kleine groep rijke consumenten, terwijl de slachtoffers primair vallen in landen waar ze het toch al niet te breed hebben. We lieten haar essay hierover vertalen:
Klimaatverandering is een vorm van geweld
Wat is klimaatverandering eigenlijk? Is het onrecht, natuurgeweld of een tragedie die ons domweg overkomt? Ik betoog in dit essay dat het een vorm van geweld is en spreek me uit tegen de taal die dit geweld verhult.
De derde stap: begrijpen hoe het geweld van klimaatverandering samenzweert met andere vormen van geweld. Oftewel: het grote plaatje zien. Daarvoor moet je bij activiste en schrijver Naomi Klein zijn. Haar essay Let them drown maakte diepe indruk op me.
Er waren wél massavernietigingswapens in Irak (en we rijden er elke dag mee naar ons werk)
Saddam Hoessein had geen massavernietigingswapens, dat is bekend. Maar de invasie van Irak had veel te maken met een kostbaar goedje dat misschien wel net zoveel schade veroorzaakt: olie. Auteur en activist Naomi Klein schreef een essay dat je blik op fossiele energie, klimaatverandering, droogte en conflict voorgoed verandert.
Mensen maken het verschil!
Deze verhalen werpen licht op de huidige situatie, ze laten goed zien wat we niet willen. Maar als we het apocalyptische denken achter ons laten, is het des te belangrijker om te praten over wat we wél willen. Hoe ziet de energiedemocratie van de toekomst er uit? Wie bezit de zonnepanelen die op onze daken komen te liggen? Hoe zorgen we dat mensen die weinig te besteden hebben, ook de vruchten plukken van de verduurzaming?
De hele energievoorziening staat op het punt te veranderen, dus dit is hét moment om het te hebben over de toekomst die we willen.
Wie de wereld van de ondergang wil redden, kan over het einde der tijden beter zwijgen
Over klimaatrampen zwijgen media meestal in alle talen. Als het eens wel over klimaatverandering gaat, staan we direct aan de rand van het ravijn. Dat beklemt en verlamt, terwijl juist actie geboden is. Welke rampen ons ook wachten, wij zijn altijd nog zelf aan zet als het om onze toekomst gaat.
Naomi Klein en Rebecca Solnit zorgen opnieuw voor grote inspiratie. Klein, die in haar boek This Changes Everything de noodzaak van een wereldwijde volksbeweging voor een schone en eerlijke energievoorziening beschreef. Solnit, die in haar prachtige boek Hope in the Dark liet zien dat mensen altijd het verschil maken. We hoeven niet bij nul te beginnen, we hoeven enkel de bewegingen die er al zijn, te versterken.
Als je denkt dat het hopeloos slecht gaat met de wereld, lees dan dit verhaal
De veranderingen in onze tijd zijn ongekend. Ze zorgen voor veel onzekerheid, én de kans de toekomst te beïnvloeden. Dit is geen moment voor wanhoop, maar voor actie.
Klimaatverandering vraagt om een wereldwijde volksbeweging
Het dogma van economische groei zit oplossingen voor het klimaatprobleem in de weg, schrijft journalist en activist Naomi Klein in haar nieuwe boek This Changes Everything. Alleen een massale volksbeweging kan het tij keren. Hoe precies? Door deze vijf strategieën te volgen.
En het mooie is: die volksbeweging is er nu. Toen ik vorig jaar op de klimaattop in Parijs was, zag ik het met eigen ogen. Het was mede aan de betrokkenheid van grote groepen burgers te danken dat het Verdrag een relatief succes werd.
Dankzij deze activisten werd het klimaatverdrag van Parijs een succes
Het Verdrag van Parijs stuurt de wereld naar een groen tijdperk. Slimme investeerders keren de fossiele industrie nu al de rug toe. Ze komen in beweging door keiharde druk van de activisten van 350.org en hun divestment-beweging. Een portret van de succesvolste klimaatcampagne ooit.
Verandering gaat razendsnel
De analyses van Mark Campanale en Jeremy Leggett, tot slot, gaven me de moed om een optimistische toon aan te slaan in mijn TEDx-talk. Niet over klimaatverandering - want van de opwarming zullen we veel last krijgen – maar over de snelheid waarmee de energietransitie zich afspeelt.
Tijdens een presentatie van Mark Campanale zag ik voor het eerst die beelden van de Paasoptocht in New York, die ook in mijn TEDx-talk zitten. Ik sprak hem over de ondergang van de olie- en gasindustrie (een kwestie van tijd). De kronieken van de energietransitie van Jeremy Leggett laten zien dat er op dit moment een enorme transitie aan de gang is. Nu.
Deze analist weet het zeker: fossiele energiebedrijven hebben hun beste tijd gehad
Kolen-, olie- en gasbedrijven zijn geen veilige investering meer. Pensioenfondsen moeten er zo snel mogelijk uitstappen en hun geld op groen zetten. Dan lopen ze minder risico én kunnen ze bijdragen aan de transitie naar duurzaamheid. Dat zegt financieel analist Mark Campanale.
Hoe snel zal de overgang naar duurzame energie gaan?
Het allergoedkoopste windpark ter wereld komt voor de kust van Zeeland. En in de VS is 70 procent van de nieuwe stroom zonne-energie. Dat de energievoorziening verduurzaamt is duidelijk. Maar hoe snel gaat dat? En wordt de transitie soepel of schokkerig? In deze update: het begin van een antwoord.
Lees deze kroniek van de wereldwijde energietransitie
Banken als Goldman Sachs en HSBC spreken hun zorgen uit over de olie- en gasmarkt, terwijl multinationals hun beleid in lijn zeggen te brengen met de doelen uit het Klimaatverdrag van Parijs, dat inmiddels door Amerika, China, Europa en India geratificeerd is.
Praat mee!
Dat zijn de belangrijkste inspiratiebronnen voor mijn TEDx op een rij. En natuurlijk zijn er heel veel niet genoemd. De talloze bijdragen die jullie leverden onder mijn verhalen scherpten mijn denken en brachten me op nieuwe ideeën. Dank daarvoor dus, en stuur me vooral nieuwe suggesties voor verhalen of invalshoeken. Je kunt me bereiken per mail of meepraten in de bijdragen.
De komende tijd zal ik enkele ideeën uit mijn TEDx-talk nog verder uitwerken in aparte updates. Via mijn nieuwsbrief blijf je op de hoogte.
Wil je een mailtje ontvangen als ik een nieuw verhaal publiceer?
Dat kan! Bij iedere noemenswaardige nieuwe publicatie over klimaat & energie op De Correspondent stuur ik een nieuwsbrief uit. Meld je hier aan om die mails te ontvangen (gemiddeld eens in de tien dagen en hoogstpersoonlijk).
Nog meer lezen?
Klimaatverandering. Onze toekomst op een planeet die steeds warmer wordt
We gaan het fossiele tijdperk versneld afsluiten. Maar het is te vroeg om opgelucht achterover te leunen. Het leven op aarde zal, zoals het er nu uitziet, een stuk onbehaaglijker worden door de gevolgen van de opwarming die we al hebben veroorzaakt.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
