Al zolang ik me kan herinneren krijgt mijn vader hetzelfde cadeau voor zijn verjaardag: Het aanzien van… Het is intussen een aparte plank in zijn boekenkast geworden: een lange serie jaarboeken waarin het wereldnieuws van het jaar ervoor nog eens op een rij gezet is.
Ik mag er als ik op bezoek ben graag in bladeren. Een blik op al die jaren wereldnieuws werkt op een bepaalde manier geruststellend: rampen, oorlogen, maar ook historische doorbraken en belangrijke ontdekkingen zijn van alle tijden.
De conclusie van elk jaar ooit is toch: alles werd beter, maar niets werd goed. En na een algemeen erkend annus horribilis als 2016 is het misschien wel extra belangrijk om dat te beseffen.
‘It was the best of times, it was the worst of times’
Nu is het in terugblikstukken als deze gebruikelijk om ‘de balans op te maken.’ De plussen naast de minnen te zetten en te kijken wat er ‘onder aan de streep’ overblijft. Ik houd aan dat soort stukken altijd een wat ongemakkelijk gevoel over.
Het is toch alsof je, zeg, de voortdurende proxyoorlog in Syrië kunt wegstrepen tegen een wetenschappelijke doorbraak als CRISPR, een manier om DNA te manipuleren. Of bij die ene verslagen populist in Oostenrijk een zucht van opluchting slaakt vanwege, zeg, de verkiezing van Trump of Brexit. De dood van Johan Cruijff tegenover de doorbraak van Kasper Dolberg zet.
In werkelijkheid gebeurt alles altijd tegelijk en wordt de geschiedenis vooral door contrasten en contradicties gekenmerkt. Charles Dickens zei dat zo, aan het begin van A Tale of Two Cities:
‘It was the best of times, it was the worst of times, it was the age of wisdom, it was the age of foolishness, it was the epoch of belief, it was the epoch of incredulity, it was the season of Light, it was the season of Darkness, it was the spring of hope, it was the winter of despair, we had everything before us, we had nothing before us, we were all going direct to Heaven, we were all going direct the other way.’
Met twee woorden spreken
De uitdaging voor ons journalisten is om in een wereld die om dit soort etiketten en oordelen vraagt, deze wereld te tonen in al zijn tegenstrijdigheid en complexiteit. Om zonder in grijstinten te vervallen de veelkleurigheid ervan te laten zien.
Kortom, om met twee woorden te spreken over de wereld om ons heen, in de geest van Charles Dickens.
Verwacht dus geen Grote Woorden in deze terugblik op 2016. Geen laatste woorden ook, over de vraag of dit nu een jaar om te huilen of om te juichen was. Maar een jaaroverzicht in vijf paradoxale onderstromen van het nieuws, zoals we die bij De Correspondentop het spoor proberen te komen.
1: We meten meer dan ooit, maar lijken steeds minder te weten
We begonnen het jaar met een aantal stukken over de vraag in hoeverre de wereld eigenlijk ‘meetbaar’ en ‘maakbaar’ is. En, of dat verlangen naar meet- en maakbaarheid eigenlijk wenselijk is.
Rutger Bregman schreef een ontnuchterend onderzoeksverhaal over het CBS - ooit een baken van betrouwbaarheid, nu steeds meer een instelling die cijfers niet alleen presenteert, maar ook interpreteert en van een pakkend persbericht voorziet.
Ook onze statistiek wordt nu bepaald door de waan van de dag
Het Centraal Bureau voor de Statistiek is al meer dan honderd jaar een van de belangrijkste instellingen van Nederland. Maar er is iets verontrustends aan de hand. Het bureau wil meer gaan interpreteren, vaker het nieuws halen, meer geld verdienen en wordt ook minder gecontroleerd. Wat zijn de risico’s van deze nieuwe koers?
Sanne Blauw en Jesse Frederik schreven samen over de onvrede bij artsen, leraren en agenten. Hun conclusie: deze beroepsgroepen delen - hoe verschillend ook - dezelfde zorgen: een obsessie met cijfers en ‘meetbaarheid’ maakt hun werk haast onmogelijk.
Hoe de cijferdictatuur het werk van leraren, agenten en artsen onmogelijk maakt
Het is een van de grote thema’s van deze tijd: vakmensen in de publieke sector die moeten sturen op productie, kosten en efficiëntie. Het werk wordt zo teruggebracht tot cijfers en categorieën, met dalende kwaliteit en gefrustreerde werknemers als gevolg. Wij doken in de wereld van de gevaarlijke cijfers.
Judith Brouwer schreef intussen over een belangrijke wetenschappelijke doorbraak: CRISPR, dat het mogelijk maakt om direct aan de genen van organismes te sleutelen. Maar moeten we dit allemaal wel willen?
Malaria en erfelijke ziekten uitroeien: met deze wetenschappelijke doorbraak kan het
Ziekten genezen, muggen resistent maken tegen malaria, antibioticaresistentie tegengaan of varkens verkleinen tot het formaat van een poedel: het onvoorstelbare wordt voorstelbaar met de nieuwe DNA-bewerkingstechniek CRISPR. Een Nobelprijs voor de Chemie lijkt niet onwaarschijnlijk. Maar, moeten we dit allemaal wel willen?
2016 was ook een jaar waarin het wantrouwen tegen de wetenschap alleen maar verder groeide. In een tijd van publicatiedrift, mislukte ‘replicaties’ en onzinnige TED Talks dringt de vraag zich op: wat weten we eigenlijk nog? Jesse Frederik en Rutger Bregman praatten er over door in hun podcast:
Podcast: Een andere lichaamstaal geeft zelfvertrouwen (en meer ‘wetenschappelijke’ onzin)
In deze aflevering van de Rudi & Freddie Show ging het over de stand van de wetenschap.
Onze correspondent Ontcijferen, Sanne Blauw, liet in haar TEDx Talk zien dat je ook niet meteen alle cijfers overboord hoeft te gooien. En bekijk ook vooral de spoedcursus die ze geeft over hoe je cijfers het best op waarde kunt schatten.
Hoe zit het nou met etnisch profileren? In mijn TEDx-talk vertelde ik er meer over
In mijn TEDx-talk over cijfergeweld in het nieuws noemde ik de cocky correlation. Dat is een correlatie die wordt verward met een causaal verband. Het is de gevaarlijkste cijferleugen die er is. Kijk maar naar etnisch profileren.
2: We hebben niet alleen een hoofd, maar ook een onderbuik (en dat is maar goed ook)
2016 was ook een jaar vol woede. Trump, racisme, Brexit, Oekraïne, gentech: overal, ook in de bijdragensectie van De Correspondent, ging het er dit jaar heftig aan toe. Het vaak dramatische wereldnieuws maakte meer en meer mensen boos. In Duitsland hebben ze sinds een aantal jaar zelfs een woord voor dit fenomeen: de Wutbürger.
Bij Wutbürgers denk je al gauw aan populisten. En dat is geen wonder. In de beeldvorming worden ‘rationele’ progressieven vaak al te gemakkelijk tegenover ‘emotionele’ populisten gezet. Terwijl ook populisten natuurlijk geldige argumenten kunnen hebben en ook progressieven een gevoelsleven hebben dat hun blik op de wereld beïnvloedt. Denk alleen al aan de vluchtelingencrisis, die ook bij zogenoemd ‘rationeel links’ de gemoederen hoog deed oplopen.
Woede is overal, het is maar net wat je ermee doet. We stelden daarom aan het begin van het jaar een gastcorrespondent Woede aan, die met jullie - de leden - op zoek ging naar het verschil tussen constructieve en destructieve vormen van woede.
Woede heeft ten onrechte een slechte naam. Een pleidooi voor een bewust boos 2016
Woedend zijn staat in onze samenleving vaak in het verdomhoekje, omdat het geassocieerd wordt met destructie en irrationaliteit. Ten onrechte! Want woede komt vaak voort uit een gevoel van onrecht en heeft een grote scheppende kracht. Een kracht die ik met jullie wil onderzoeken. Op een bewust boos nieuwjaar!
Rikko Voorberg was niet de enige die op De Correspondenteen lans brak voor ‘minder hoofd’ en ‘meer lichaam.’ Correspondent Bregje Hofstede schreef een persoonlijk drieluik over haar eigen burn-out:
Wat er met je hoofd gebeurt als je het lichaam vergeet
Steeds meer mensen kampen met een burn-out. Een verklaring daarvoor vond ik in de vervreemding van ons lichaam. Hoe zorgen we er dan voor dat ons lichaam geen hoofdpijndossier meer wordt?
Ook onze correspondent Seks (Daan Borrel) bepleitte in verschillende stukken een terugkeer naar het lichaam. Neem deze kleine geschiedenis van de penis en de clitoris:
Wat de geschiedenis van de penis en clitoris ons kan leren over seks
Hoe kunnen we een beter gesprek over seks voeren? Voor een antwoord op die vraag dook ik in de geschiedenis van de penis en de clitoris. Hoe spraken filosofen, geestelijken en wetenschappers daarover? En wat zijn we daarmee opgeschoten?
Deze zomer kleurde De Correspondenttenslotte roze: we vierden met talloze stukken de homo-emancipatie en verkenden de roze agenda van de toekomst.
Dit was onze Roze Maand
Zo’n vijftig jaar na het uitbreken van de seksuele revolutie vonden we het tijd om de balans op te maken. Hoe gaat het eigenlijk met lesbiennes, homo’s, bi’s, transgenders en queers in Nederland? Lees hier wat onze ‘roze redactie’ hierover blootlegde.
3: De ‘stille meerderheid’ laat steeds luider van zich horen
Een belangrijk uitgangspunt van De Correspondentis dat we de regel interessanter vinden dan de uitzondering. Daarom interviewden we dit jaar bijvoorbeeld niet een, maar honderden nieuwkomers in Nederland, om op zoek te gaan naar patronen in hun eerste jaar in Nederland:
Hier verzamelen we alle verhalen én vertalingen van het initiatief Nieuw in Nederland
Ruim driehonderd Correspondentleden interviewen vluchtelingen over hun nieuwe bestaan in Nederland. Hun verhalen vormen de basis voor de stukken binnen het initiatief Nieuw in Nederland. Hier zetten we al die verhalen én vertalingen op een rij.
Omdat uitzonderingen en extremen de beeldvorming beheersen, zou je haast vergeten dat er tussen die uitersten in een grote groep mensen zit die zich in geen van die uitersten herkent. Hoofdredacteur Rob Wijnberg schreef na de aanslagen in Brussel over de schijndebatten tussen extremen, die al gauw ten koste gaan van wat ‘nagenoeg iedereen’ denkt en vindt:
Brussel leert: over terreur is alles al gezegd (behalve wat bijna iedereen denkt)
Na de aanslagen in Brussel is Groundhog Day aangebroken: die eeuwig wederkerende dag waarop enkel nog schijndebatten worden gevoerd. Schijndebatten, omdat de tegenstellingen waar ze op berusten eigenlijk niet bestaan.
Na de Amerikaanse verkiezingen ging Rob Wijnberg nog een stap verder: hoeveel verschillen die ‘populisten’ en die ‘rationelen’ nu echt van elkaar? De open brief leidde tot een stortvloed aan reacties.
Beste PVV-stemmer, u en ik hebben meer gemeen dan we denken
Beste PVV’er, wij hebben niks gemeen, u en ik. Geen opvattingen, geen hobby’s, geen voorliefdes, niks. Dénken we.
En, die ‘verwarde man’ die je telkens weer tegenkomt in het nieuws, wie is dat eigenlijk? Zijn wij dat niet - op een bepaalde manier - allemaal?
Welkom in het tijdperk van de Verwarde Man
Overal slaat de Verwarde Man wild om zich heen. Nu eens met een hamer, dan weer met een bijl. In een Suzuki Swift, een witte truck, een trein of een vliegtuig. Houd ze tegen, zou je zeggen. Maar: waar te beginnen? Misschien wel bij onszelf.
Correspondent Arjen van Veelen ging tenslotte in een reeks artikelen op zoek naar de wortels van de Nederlandse onvrede. Hij stuitte onder meer op het ‘als-dit-zo-doorgaat gevoel’:
Heel veel Nederlanders hebben het ‘als dit zo doorgaat’-gevoel. Kijk maar in Ypenburg
Veel Nederlanders hebben het ‘als dit zo doorgaat-gevoel’: als dit zo doorgaat, wordt studeren onbetaalbaar, ben ik de enige witte in mijn wijk, lig ik te creperen in een verzorgingstehuis. Je treft het gevoel in de buitenwijken van Nederland. Zoals Ypenburg.
In 2017 zullen we, met verkiezingen in onder meer Frankrijk, Duitsland en Nederland op komst, blijven graven in wat er onder de oppervlakte aan gevoelens en argumenten leeft.
4: Terwijl de mens met zichzelf worstelt is de niet-mens in opkomst
Hoewel in het nieuws - en ook op De Correspondent- mensen doorgaans centraal staan, signaleerden verschillende correspondenten in 2016 ook iets anders: de emancipatie van de niet-mens.Zo schreven we over de rechten van bomen, grondstoffen en rivieren, en over mannen die een tijd als geit leven. En is het tijd om dingen serieus te nemen, schreef correspondent Lynn Berger dit voorjaar:
Tijd om dingen serieus te nemen
Nu technologie steeds dieper in ons leven doordringt, wordt het lastig de mens als vrij en autonoom wezen te blijven zien. De dingen beginnen hun plek op te eisen, zegt filosoof Peter-Paul Verbeek vandaag in de serie over ‘het einde van de mens als maat der dingen.’
Samen met Anoek Nuyens schreef Lynn een reeks vol eyeopeners over de vraag of de mens nog wel de maat der dingen is. Met dit artikel sloten ze hun serie af:
Wat de mens te doen staat nu die niet langer de maat der dingen is
De afgelopen maanden schreven wij een reeks verhalen over het einde van de mens als maat der dingen. Vandaag de slotsom: dat de mens niet langer alleen aan zichzelf kan denken is duidelijk, maar wat het alternatief is, is de vraag.
Tamar Stelling nam ons dit jaar mee door de wereld van het water - want 99% van het nieuws gaat over 29% van de aarde.
99% van het nieuws gaat over 29% van de aarde. Tijd voor een duik in het water
Het is dé bron van leven, van acuut gevaar en toekomstig conflict: water. Allesbepalend, allesbeheersend, alledaags, en toch – hoeveel krijgen we nou mee van die waterwereld? Help mee het water te verkennen.
Journalistiek die de mens niet per definitie als de maat der dingen neemt, dat is in veel opzichten nog onontgonnen terrein. In het nieuwe jaar zal Tamar dan ook jullie correspondent niet-mens zijn:
Wat ik ga uitpluizen als correspondent Niet-mens
99 procent van het nieuws gaat over de grootste minderheid op aarde: de mens. Toch is weet van het niet-menselijke in en om ons heen ten tijde van allerhande milieurampen en verregaande biotechnologie van buitengewoon belang.
5: Terwijl angst en wantrouwen lijken te domineren, wint ook vertrouwen in elkaar terrein
It was the best of times, it was the worst of times, schreef ik hierboven al. Net zo was 2016 het jaar van prominente doden (we stonden ook op De Correspondent op onze eigen manier stil bij David Bowie, Wim Brands en Leonard Cohen), vluchtelingenstromen en aanslagen overal ter wereld, maar het was ook het jaar van het touwtje van Jan Terlouw en - veel belangrijker natuurlijk dan zo’n symbolisch voorbeeld - een heleboel kleine revoluties die van dat soort vertrouwen in elkaar getuigen.
Tal van correspondenten deden ook van deze revoluties onder de oppervlakte verslag.
- Sinan Çankaya schreef over hoe hij eliteracisme signaleerde en besloot er iets aan te doen:
Alles zeggen, en dan doen alsof je niks zeggen mag
Omringd zijn door witte Nederlanders van middelbare leeftijd is voor mij niks bijzonders. Andersom wel. Na een pijnlijke treinrit kan ik niet anders dan concluderen: het is eliteracisme om racisme toe te schrijven aan PVV’ers.
- Vera Mulder beschreef hoe ze haar stadgenoten beter leerde kennen door de Pokémonhype:
Supersociaal: de hele dag met je telefoon spelen
Pokémon GO lijkt de ergste vermoedens over smartphoneverslaafde individualisten te bevestigen. Als correspondent Vooroordelen was ik benieuwd of dit vooroordeel klopt en besloot het spel uit te proberen. Ik ontdekte dat het tegenovergestelde waar is: niks gezelliger dan de hele dag (en nacht) naar je telefoon staren.
- Jelmer Mommers schreef in de week nadat klimaatontkenner Donald Trump tot president van Amerika werd verkozen over de vele tekenen die er op wijzen dat de weg naar een duurzame wereld onherroepelijk is ingeslagen:
Trump is een ramp voor het klimaat, maar de reis naar duurzaamheid gaat dóór
Het werk van de klimaatbeweging is met de verkiezing van Donald Trump een stuk moeilijker geworden. Maar zelfs Amerika kan de wereldwijde overgang naar duurzaamheid niet stoppen.
- En Rutger Bregman bracht een ode aan een van zijn helden: Jos de Blok, de baas van Buurtzorg Nederland, die met zijn bedrijf op inspirerende wijze toont wat er gebeurt als je je personeel gewoon vertrouwt:
Waarom de baas van Buurtzorg de baas van Nederland zou moeten zijn
Hij praat als mijn oom aan de bar, zijn Engels is slechter dan steenkool en zijn filosofie zó simpel dat je aan je eigen wijsheid begint te twijfelen. Maar dan daagt het besef: Jos de Blok, de oprichter van Buurtzorg, is een van de belangrijkste denkers van deze tijd. ‘Managen is flauwekul. Je moet mensen gewoon hun werk laten doen.’
Als er een ‘onderstroom’ is waarvan je mag hopen dat die in het nieuwe jaar verder aan de oppervlakte komt dan is het wel deze: dat de meeste mensen deugen. Ondanks het beeld dat je van mensen krijgt wanneer je je mensbeeld alleen op de media baseert.
Zet je schrap voor het gevaarlijkste idee ooit: de meeste mensen deugen
We zijn niet links én niet rechts. We zijn het communisme én het kapitalisme voorbij. Maar waar moeten we dan in geloven? Het antwoord vinden we in het fascinerende levensverhaal van een Russische prins die anarchist werd. Zijn belangrijkste boodschap: vertrouwen, vertrouwen, vertrouwen.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
