‘Ik hoef jullie niet te vertellen hoe alles samen verkeerd kan gaan,’ zegt Erna Palsterman in haar woonkamer tegen de Slowaakse eurocommissaris van Energie Maroš Šefčovič en de burgemeester van Gent Daniël Termont. Die morgen was ze nog aan het opruimen en schoonmaken geslagen. Maar haar huis is en blijft een volgestouwd met meubels, boeken, beelden en schilderijen waartussen de forse hoogwaardigheidsbekleders ternauwernood een plekje vinden. Als het legendarische televisieprogramma nog had bestaan, waarin excentrieke mensen over hun leven vertelden, had Erna er perfect in gepast.

Het bezoek op stand heeft ze te danken aan haar deelname aan een project om ‘noodkopers’ - mensen die het niet lukt om een betaalbare huurwoning te vinden, daarom een vaak vervallen huis kopen, maar niet de middelen hebben om dat op te knappen - te helpen bij de renovatie van hun woning.

Tot voor kort regende het bij Erna binnen. Als ze de kachel aanzette, vloog de warmte het huis uit. Haar energierekening kon ze niet betalen. Ze behoorde tot de groep van de Europeanen die in energiearmoede leven: omdat ze de rekening anders niet kunnen betalen, zitten ze ’s winters in de kou. Nu is het voorheen vochtige en tochtige huis van Erna een behaaglijk fort.

Waarom schone energie voor iedereen (nog?) niet werkt

‘Schone energie voor alle Europeanen’ is de slagzin van het dat Šefčovič november vorig jaar presenteerde. Een mooie belofte, maar wel met een innerlijke spanning. De omslag naar schone energie uit duurzame bronnen kost voorlopig veel geld. Dat drijft de energieprijs op.

Mensen die begaan zijn met het klimaat staan soms te juichen bij een oplopende energierekening. Want geen betere stimulans om de thermostaat een graadje lager te zetten en zuinig met energie om te gaan dan hoge prijzen. Dat is ook de redenering achter de door velen bepleite als je de uitstoot duurder maakt, is dat een stimulans om schoner en zuiniger te gaan produceren, en dus ook het elektriciteitsgebruik te minderen.

Een prachtige redenering. Alleen wat pijnlijk voor de mensen die nu al hun energierekening niet kunnen betalen en de verwarming allang uit hebben staan.

In België zal de prijsstijging zich extra sterk laten voelen. Het land moet de verouderde kerncentrales vervangen én zwaar investeren om het lage aandeel duurzame energie op te krikken. Daardoor zullen de productiekosten van elektriciteit stijgen van 2,7 miljard euro in 2020 naar 6,1 miljard in 2030, een onderzoeksbureau deze week. ‘Investeringen in energie doen stroomprijs exploderen,’ de krant De Standaard.

Maar ook in Nederland zullen de kosten van elektriciteitsopwekking op termijn waarschijnlijk van 44 euro per MWh in 2015 naar 65 euro in 2035. En dat heeft niet alleen invloed op de stroomrekening, maar ook op de kosten voor verwarming. In Nederland wordt nog altijd 93 procent van de huizen verwarmd met gas, de fossiele brandstof waar we op termijn vanaf moeten. Naar verwachting zal ook verwarming in de toekomst voor een belangrijk deel elektrisch worden, bijvoorbeeld met elektrische warmtepompen die warmte uit de bodem halen.

Toverwoord energie-efficiency

De vrees is dat met de stijgende energieprijzen ook de energiearmoede zal oplopen. In België leeft naar schatting huishoudens in energiearmoede. Nog dramatischer is het in Bulgarije, waar in de winter 40 procent van de gezinnen zich niet warm kan houden. Zelfs in het rijke Nederland treft het huishoudens, stelt het Energieonderzoek Centrum Nederland, dat deze mensen ‘de vergeten groep in de energietransitie’ noemt.

En het zijn juist deze mensen die vaak niet alleen de centen niet hebben om hun huis energievriendelijker te maken, maar ook de handigheid missen om subsidies in de wacht te slepen.

Op die groep richt het project in de arme, negentiende-eeuwse Gentse wijk zich. Šefčovič heeft zich door de Vlaamse sociaaldemocratische Europarlementariër Kathleen Van Brempt laten verleiden er te komen kijken. ‘Energiearmoede staat hoog op de agenda, omdat mensen als Kathleen daar achteraanzitten,’ zegt hij in een toespraakje in het buurtcentrum. ‘We hebben zulke slimme ideeën nodig als we hier in Gent zien,’ prijst hij burgemeester Termont.

De woning van Claudia voordat deze door ‘Dampoort knapT OP!’ onder handen werd genomen. Foto: OCMW Gent

Het idee van het project is simpel: de bewoners krijgen een budget van 30.000 euro om onder begeleiding hun woning te verbeteren. Als ze ooit hun huis verkopen en de meerwaarde is boven die 30.000, moeten ze dat bedrag terugbetalen.

In eerste instantie gaat het om een handjevol huizen. Een druppel op een gloeiende plaat. Maar omdat de kosten van het project op termijn bescheiden zijn - die 30.000 euro komt als het goed is weer terug en kan dan opnieuw ingezet worden - leent het zich wel voor een flinke schaalvergroting.

En dat past prachtig binnen een ander toverwoord uit het energiepakket van Šefčovič: energie-efficiency. De energietransitie moet niet alleen vorm krijgen door over te schakelen op duurzame energiebronnen zoals wind en zon, maar ook door zuiniger met energie om te springen.

Šefčovič’ doel is om de tegen 2030 met 30 procent te verhogen. Lang niet ambitieus genoeg, vindt Kathleen Van Brempt.

‘We gaan in het Europees Parlement proberen dat naar 40 procent te krijgen,’ zegt ze na het bezoek aan Erna in een gebouw dat buurtbewoners van verval proberen te redden door er een sociale broedplaats van te maken.

Nieuwe en beter geïsoleerde daken onder handen genomen door het project ‘Dampoort knapT OP!’. Foto’s: OCMW Gent

Als we ons houden aan het Klimaatakkoord van Parijs en nastreven de opwarming van de aarde tot 1,5 graden te beperken, is dat broodnodig, vindt Van Brempt. Bovendien is energie-efficiency het ‘laaghangende fruit.’ De landbouw en het transportsysteem een complete make-over geven kost veel meer tijd dan de energieprestaties van huizen en gebouwen verbeteren.

Maar het zal nog niet meevallen de Oost-Europese landen achter een pittigere én bindende doelstelling te krijgen, vreest Van Brempt. Daar is de stemming: ‘We willen geen dictaten van Brussel.’

Šefčovič is ze al voor een flink stuk tegemoetgekomen. Want de Europese doelstellingen voor zowel als energie-efficiency zijn niet vertaald in bindende doelstellingen op nationaal niveau. Elke lidstaat heeft niet meer dan een streefcijfer. Nogal vrijblijvend.

En Nederland dan?

Dat is niet alleen de schuld van de dwarsliggende Oost-Europeanen. Onlangs gaf de Nederlandse regering op de plannen van Šefčovič. Nederland is blij dat er geen nationaal verplichtend doel is voor energie-efficiency. De Nederlandse regering wil volledig de vrije hand in het kiezen van de manier waarop ze de CO2-uitstoot terugbrengt.

Dat is in het licht van de prestaties tot nu toe wel begrijpelijk. In het behoort Nederland tot de achterhoede binnen de Europese Unie. Op 1 februari gaf de Europese Commissie Nederland een tik op de vingers omdat het als enige EU-land niet op koers ligt om de doelstelling voor 2020 te halen. En al blijkt uit de wel dat het Nederlandse energieverbruik flink is gedaald, ook op het terrein van energie-efficiency voert het een mager beleid.

Maar als Nederland wél de CO2-uitstoot weet terug te dringen, is dat toch prima? Want daar gaat het uiteindelijk toch om? Neen, omdat de energietransitie niet alleen het doel dient om het klimaat te redden, maar ook moet zorgen dat energie betrouwbaar en betaalbaar blijft.

Alleen heeft de Nederlandse regering daar niet echt een boodschap aan. Het voorstel van de Europese Commissie om de energiearmoede te monitoren en een deel van de middelen voor energie-efficiency te reserveren voor mensen die eronder lijden, valt bij het kabinet niet in goede aarde. Ze vindt dat en ‘niet proportioneel,’ want het probleem zou al ondervangen zijn met het algemene Nederlandse armoedebeleid.

Ben benieuwd of die 750.000 huishoudens (ongeveer een op de tien) die moeite hebben hun energierekening te betalen, dat ook vinden.

Erna was in ieder geval heel blij dat ze in Gent wel oog hadden voor haar problemen. Ten overstaan van de eurocommissaris en de burgemeester las ze een nieuwjaarsbrief die ze bij het opruimen die morgen had gevonden. ‘Dit jaar is goed begonnen. Er staan geen emmers meer in mijn woonkamer. Ik had zoveel geluk, het is een geschenk uit de hemel.’

Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht? Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen. Schrijf je hier in

Lees ook:

Niets zo vervuilend als een staalfabriek. Maar daar is wat aan te doen In mijn stad Gent is één fabriek verantwoordelijk voor driekwart van de CO2-uitstoot: het Stalen Monster van ArcelorMittal. Nu hebben ze een nogal revolutionair plan. Van broeikasgassen die ze uitstoten kunnen ze biobrandstof maken. Kan een oude, vieze man zich omtoveren in een frisse, groene koploper? Meer over pogingen de CO2-uitstoot te beteugelen. Hoe Brussel foute vrienden blijft maken in de strijd tegen tabakssmokkel Sigaretten zijn het meest gesmokkelde goed ter wereld. De EU loopt er 11 miljard euro aan belastingen door mis. En dus wil de Europese Commissie een systeem invoeren om sigaretten te markeren en te volgen. Een probleem: het systeem dat de Commissie overweegt komt vreemd genoeg uit de koker van de tabaksindustrie zelf. Wat hoopt deze lobby hiermee te bereiken? Ik kreeg een intern document in handen dat hier een bijzonder licht op werpt.
Meer over de gevoeligheid van de Europese Commissie voor de lobby van het bedrijfsleven, in dit geval de tabaksindustrie
Elon Musk creëert de banen die Donald Trump wil hebben. En die zijn groen Fabrieksbanen. Ruimtereizen. Energieën en industrieën van morgen. Drie ideeën uit de inaugurele rede van Donald Trump die Amerika weer groot moeten gaan maken. Laten dat nou net drie dingen zijn waar één Amerikaanse ondernemer nu al heel groot in is. Lees het verhaal van Thalia hier terug