Hoe Trumps poging de VN te slopen haar juist kan redden

Bij de Verenigde Naties in New York zijn de alarmbellen al een tijdje aan het rinkelen, maar vandaag schoot ook het sprinklersysteem aan. Ik stel me voor: diplomaten die met de handen in het haar door de gangen rennen, tolken die de hysterische woordenstroom niet meer bij kunnen houden, de secretaris-generaal die zijn zwetende voorhoofd afveegt in een crisisbunker. Oké, dit zal wel wat overdreven zijn, maar toch: er is paniek op het hoofdkantoor van de Verenigde Naties.

De reden? De Amerikaanse president Donald Trump maakte vandaag zijn begroting voor 2018 bekend.^*

Al eerder deze week berichtte Foreign Policy^* dat die begroting niet mals zou zijn voor de VN. Anonieme medewerkers van het Witte Huis vertelden dat hen gevraagd was uit te zoeken hoe ze 50 procent konden bezuinigen op de Amerikaanse bijdrage aan de Verenigde Naties.

Vandaag bleek dat Trump inderdaad flink op de VN gaat bezuinigen. Zijn begrotingsvoorstel^* specificeert nog niet alles, maar spreekt van het ‘verminderen’ van de Amerikaanse bijdrage aan de VN en het ‘stopzetten’ van de bijdrage aan klimaatgerelateerde VN-organen.

Dat VN-diplomaten hier een beroerte van kregen, is te begrijpen: de Verenigde Staten zijn verreweg de belangrijkste geldschieter van de VN. Ze zijn verantwoordelijk voor bijna een kwart van de administratieve kosten, voor méér dan een kwart van het budget voor vredesmissies, voor zo’n 20 procent van de bestedingsruimte van Unicef, en voor bijna 40 procent van het budget van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.

In totaal gaf de VS zo’n 10 miljard dollar per jaar aan de Verenigde Naties.

Is het erg als het systeem ineenstort?

Dé VN-watcher Richard Gowan sprak van ‘chaos’ en een ‘totale ineenstorting van het internationale humanitaire systeem zoals we dat nu kennen.’ Dat wil zeggen: het systeem dat zorgt voor hulp aan vluchtelingen, dat eten uitdeelt in de meest afgelegen gebieden, dat miljoenen kinderen vaccineert, naar school krijgt en van zeep voorziet, dat onderhandelt over klimaat- en vredesakkoorden en dat extreme armoede de wereld uit probeert te krijgen voor 2030.

Voor de goede orde: ik ben het niet eens met Trumps bezuinigingen. De timing kán zowat niet slechter. We zitten midden in een van de ergste humanitaire crises^* sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog: voor miljoenen in Somalië, Zuid-Soedan, Jemen en Noord-Nigeria dreigt een hongersdood. Om van de urgentie van internationale klimaatactie niet te spreken.

Tegelijkertijd denk ik dat Trumps tactiek van de verschroeide aarde misschien wel meer positieve effecten kan hebben dan veel mensen nu denken.

De vraag is namelijk: is dat erg als ‘het internationale humanitaire systeem zoals we dat nu kennen’ volledig instort?

Dat systeem heeft namelijk twee ietwat vervelende kenmerken:

1. Het is hopeloos bureaucratisch en inefficiënt.
2. Het is een archaïsch model, gebaseerd op de wereldverhoudingen in 1945.

Wie betaalt, bepaalt

Om met dat eerste te beginnen: de VN is door de jaren heen een papierverslindend monster geworden. Structuur is op structuur gebouwd, mandaat op mandaat gestapeld en procedure over procedure gewoekerd. Een VN-programma stopzetten is ongeveer zo moeilijk als de uitgang vinden uit een doolhof van Escher.

Een VN-programma stopzetten is ongeveer zo moeilijk als de uitgang vinden uit een doolhof van Escher

Het probleem ligt vooral in de zogenoemde Vijfde Commissie van de VN, die de begroting goedkeurt. In die commissie heeft elk land één stem, ongeacht zijn bijdrage aan het VN-budget. Dat geeft ontwikkelingslanden - verenigd in de G77 - bijzonder veel macht, omdat ze met zoveel zijn. Al die landen hebben zo hun favoriete VN-organen, commissies en clubjes waar ze hoge functionarissen hebben zitten. Omdat elk land zijn eigen posities binnen de VN wil beschermen, is dus bijna niemand ooit voor het schrappen van banen, organen of afdelingen. Behalve dan die paar landen die veel betalen. Tja, denkt de rest, het is toch niet ons eigen geld dat wordt verspild.

Dan punt twee, misschien nog wel belangrijker: de Verenigde Naties zijn opgericht na de Tweede Wereldoorlog, en weerspiegelen nog altijd de machtsverhoudingen van toen. De winnaars van 1945 verdeelden destijds de macht en zitten nog altijd aan de knoppen in het belangrijkste VN-orgaan: de Veiligheidsraad. En hoewel vijf landen daar een veto hebben is de VS eigenlijk, als grootbetaler, de enige heer en meester. Wie betaalt, bepaalt.

Landen als India, Brazilië, Duitsland, Japan, Nigeria en Zuid-Afrika, schreeuwen al járen om meer invloed in de Veiligheidsraad.^* Tegen dovemansoren.

De kans van de eeuw

Enter Donald Trump, met zijn radicale begroting onder de arm.

Stel je voor dat alle VN-diplomaten even stopten met hysterisch in het rond rennen - wat zouden ze dan zien? Volgens mij de kans van de eeuw.

Want wat als de landen die al jaren meer macht in de VN willen, die nu zouden grijpen? Als zij de portemonnee zouden trekken en het gat dat Trump met een botte bijl slaat domweg zouden vullen? Als landen als Duitsland, Japan, India en Zuid-Afrika deze mogelijkheid zouden pakken om méér te gaan betalen aan de VN, en zo grootbetaler én -bepaler te worden? Krijgen we dan niet eindelijk een internationaal orgaan dat niet meer de wereld van 1945, maar de wereld van nu vertegenwoordigt?

De bezuinigingen van Trump zijn volgens mij een mes dat aan twee kanten snijdt: het kan de macht eerlijker verdelen én de VN efficiënter maken. Want als ook de aanvoerders van de G77, zoals Nigeria en Zuid-Afrika, hun centen verspild zien worden in een dure bureaucratie, dan zullen ze ongetwijfeld eerder voor hervormingen stemmen.

Een geliefd gezegde onder VN’ers is: ‘Als er geen VN zou zijn, zouden we haar moeten uitvinden.’ Nu, laten we haar dan opnieuw uitvinden.

Meer lezen?