Zo voert Black Lives Matter elke dag het gesprek over ongelijkheid tussen zwart en wit

Grote menigten van voornamelijk jonge zwarte mensen, vuisten in de lucht. Googel ‘Black Lives Matter’ en dat is wat je ziet. Massale demonstraties na een politiemoord die veel media-aandacht krijgt, opnieuw vurig protest als er geen gerechtigheid komt.

Waar je minder over hoort, is hoe de burgerrechtenbeweging sinds haar ontstaan in 2013 elke dag maatschappelijke projecten en lokale protesten tegen ongelijkheid optuigt.

In Denver, Colorado bijvoorbeeld, waar leden 135 uur dansen om de constante dreiging van politiegeweld even te vergeten. Of in Knoxville, Ohio, waar Black Lives Matter na bezuinigingen op zwarte scholen een kunstproject opzet. In Gary, Indiana, waar mensen zich verzetten tegen het openen van een gevangenis voor immigranten zonder verblijfsvergunning. In Hudson Valley, New York, waar zelfbeschermingsworkshops worden gegeven voor transgenders van kleur.

En in Los Angeles, de geboorteplaats van Black Lives Matter, waar ik ben voor een antwoord op de vraag: hoe praten we op een vruchtbare manier over (on)gelijkheid? Daar strijdt de lokale afdeling er onder andere voor om gemeenteraadsvergaderingen openbaar te maken en zamelt ze geld in om rechtsbijstand te bieden aan mensen die familie zijn verloren aan politiegeweld.

Het zijn slechts een paar van de honderden lokale projecten die laten zien hoe Black Lives Matter in de praktijk functioneert, los van alle mediageweld over massale demonstraties.

Hoe Black Lives Matter in elkaar zit

Black Lives Matter heeft geen hoofdkantoor, geen baas, geen centrale. Daarin schuilt haar kracht, meent mede-oprichter Patrisse Cullors als ik haar vorig jaar interview in Amsterdam. ‘We zijn overal tegelijk voor de mensen die ons nodig hebben. Maar we zijn ook ongrijpbaar voor wie ons uit elkaar wil drijven.’

Wie toch een startpunt van de organisatie wil aanwijzen, komt dus uit in Los Angeles. Daar bedenken schrijvers Alicia Garza en Opal Tometi en theatermaker Patrisse Cullors in 2013 de hashtag #blacklivesmatter.

We zijn overal tegelijk voor de mensen die ons nodig hebben. Maar we zijn ook ongrijpbaar voor wie ons uit elkaar wil drijven

De aanleiding? De vrijspraak van George Zimmerman, de man die de zeventienjarige Trayvon Martin doodschoot - hij had hem ‘bedreigend’ gevonden vanwege zijn capuchontrui.

Al snel werd de hashtag massaal gebruikt op sociale media om deze en andere zaken aan het licht te brengen. Maar eigenlijk: om gelijkheid te eisen. Uit dit protest kwamen de verschillende takken van Black Lives Matter voort.

Nu telt Amerika veertig afdelingen, die weer deel uitmaken van een mondiale beweging die ook in Nederland actief is. Vorig jaar organiseerde de Nederlandse tak bijvoorbeeld een protest tegen politiegeweld en een avond waarop Cullors kwam spreken over intercontinentaal activisme.

Het doel van al die afdelingen: onderdrukte gemeenschappen van kleur ondersteunen en zo de historische maar voortdurende ongelijkheid tussen zwart en wit bestrijden.

Neem Los Angeles. Daar biedt de organisatie openbaar aanklager Jackie Lacey een petitie aan voor de vervolging van agenten die moorden. De petitie is in de laatste maanden meer dan tienduizend keer ondertekend.

Toch weigert Lacey haar in ontvangst te nemen en de agenten te vervolgen. Wat ook weer niet onbekend klinkt: sinds haar aantreden vijf jaar geleden heeft ze geen enkele agent vervolgd. Terwijl er met driehonderd moorden door politiegeweld toch reden was voor onderzoek.

Precies dat probeert een groep demonstranten te veranderen, op een verzengend hete vrijdagochtend in november.

Wat Black Lives Matter op lokaal niveau doet

Het is een paar minuten voordat het vreedzame protest moet beginnen, op de trappen voor het gerechtsgebouw van Los Angeles. Op sociale media roept Black Lives Matter al een week op daar massaal te verzamelen. Vandaag gaan ze ‘all out,’ vandaag wordt er gelijkheid geëist.

Er is alleen nog niemand.

Ergens in het immense witte gebouw waarvoor gedemonstreerd wordt, moet Lacey achter haar bureau zitten. Een gebouw dat op de plek staat van een veilinghuis dat tot slaaf gemaakte Afro-Amerikanen verkocht.

Het statige gerechtsgebouw staat aan Spring Street, een lange weg die dwars door het centrum van Los Angeles loopt. Links eindigt hij bij een politiebureau, rechts bij Skid Row, een deel van het centrum waar tussen de vijf- en achtduizend daklozen permanent kamperen.

Onderaan de trappen van het gerechtsgebouw ligt een dronken vrouw te schreeuwen, ze probeert de tattoo van een spin op haar wang eraf te meppen. Iets verderop staan twee busjes van lokale nieuwszenders te wachten tot het protest begint. De politie is ook al op de been, met twintig man sterk.

Tegen de wet in hebben ze de ingang van het openbare gebouw gebarricadeerd. ‘De demonstranten zijn hier elke week en er is nog nooit iets gebeurd,’ zegt een agent die op zo’n hek leunt, ‘maar je weet maar nooit.’

Waarom de vooroordelen over Black Lives Matter niet kloppen

De aanwezigheid van twintig agenten op nul activisten en een lokale geschiedenis van nul eerdere incidenten is tekenend. Sinds haar bestaan wordt Black Lives Matter vaak afgeschilderd als gewelddadig en militant, terwijl er tijdens de duizenden protesten zelden iets misgaat.

Dat zit ‘m ook in de naam: sommige tegenstanders vinden die polariserend, terwijl die simpelweg betekent dat zwarte levens ertoe doen. Anderen noemen de organisatie een ‘hate group,’ maar zoals een feminist niet automatisch anti-mannen is, betekent pro-zwart zijn niet dat je anti-wit bent.

De aanwezigheid van twintig agenten op nul activisten is tekenend

En zo blijven de vooroordelen over wat Black Lives Matter is en doet hardnekkig. Denk ook terug aan Donald Trump, die na de betoging van white supremacists in Charlottesville, waarbij een activist van Black Lives Matter werd doodgereden door een neonazi, verklaarde dat er fijne en minder fijne mensen zaten - ‘aan beide kanten.’ ‘Als je gewend bent aan privilege, voelt gelijkheid als onderdrukking,’ zouden ze bij Black Lives Matter zeggen.

Waarom Black Lives Matter vooral een verzamelorganisatie is

Ook op de trappen van het gerechtsgebouw is te voelen wat vooroordelen teweegbrengen. Wanneer de eerste demonstranten zich verzamelen, wordt af en toe wat geroepen vanuit een auto - een enkeling steekt een middelvinger op.

Keyanna Celina, de eerste demonstrant van vandaag, haalt haar schouders op. Met haar linkerhand rolt ze een geel zeil met protestleuzen erop uit, met haar rechter houdt ze een babyfles vast. ‘Ik stond hier al te protesteren sinds die daar nog in mijn buik zat,’ zegt ze. En wijst naar haar dochter van vier, die een spandoek uit de kinderwagen van haar zusje probeert te trekken.

En trouwens: ze is niet ‘van’ Black Lives Matter. Celina is hier vanuit de Coalition for Community Control Over the Police, de organisatie die met het idee kwam om openbaar aanklager Lacey verantwoordelijk te houden. Later sloot Black Lives Matter zich aan.

Iets wat volgens Celina vaker voorkomt. ‘Sinds haar bestaan zijn veel kleinere organisaties een samenwerking aangegaan met Black Lives Matter, zodat we met meerdere organisaties tegelijk kunnen strijden. Die naam is nu populair, waardoor mensen aandacht aan deze acties besteden, maar,’ ze wijst naar haar buik en dan naar haar dochter, ‘ik vocht allang.’

En ze is niet de enige oudgediende. De trappen lopen nu vol met een groep ouderen in ‘white people for black lives’-shirts, professoren, scholieren met groen haar, een man in maatpak met Malcolm X-button, ouders met jengelende kinderen in wandelwagens, een man met een keppeltje, een vrouw in een kimono, een flamboyante skater en nog zo’n veertig andere demonstranten.

Verreweg de meesten waren al actief bij een andere organisatie voordat ze zich bij Black Lives Matter aansloten, zeggen ze. De vrouw die al die clubs namens Black Lives Matter verenigt, is Melina Abdullah, activist en professor Pan-Afrikaanse studies aan de Universiteit van Los Angeles.

Vorig jaar werkte zij mee aan de documentaire 13th van Ava DuVernay, die laat zien hoe de maatschappelijke ongelijkheid van zwart Amerika stamt uit de tijd van de slavernij, waarna er steeds nieuwe systemen (segregatiewetten, discriminerend politiebeleid en meest recent: het gevangenissysteem dat grof verdient aan hun gevangenen) werden ingesteld die de ongelijkheid in stand hielden.

Dat Abdullah zich inzet voor deze actie, is dus niet verwonderlijk. ‘Ik hoop hiermee een schakel binnen die justitiële ongelijkheid te breken,’ zegt ze zelf.

Wat die verdeeldheid voor de protesten betekent

Als er na de bijeenkomst wordt overlegd over het volgende protest, staan de aanwezigen een kwartier te steggelen - iedereen voert actie naast zijn baan en heeft het druk. Er wordt ook gelachen. ‘We hadden dit protest eigenlijk op Halloween zelf moeten doen. Ik had nog wel wat ideeën voor borden met de woordgrap ‘trick’ erin.’

We moeten de grond voelen om contact te maken met de voorouders, die zullen ons bijstaan

Dan begint een kleine te pruilen, vanuit de rij kinderwagens die verderop staan. De meegebrachte koekjes van zijn vader bieden geen soelaas, hij wil iets anders hebben. Het bord met ‘hold killer cops accountable’ blijkt een mooi speelgoed.

Punt is: dat Black Lives Matter vooral een verzamelplaats is voor reeds bestaande organisaties, zorgt tijdens de protesten ook voor frictie. De week na die verzengende vrijdagochtend is er opnieuw een bijeenkomst. Zelfde plaats, zelfde tijd, zelfde doel, ongeveer dezelfde mensen.

Een van de vrouwen die tijdens het vorige protest voorging in gebed maant iedereen op de grond te gaan zitten. De speech van dominee Smart begint spiritueel. ‘We moeten de grond voelen om contact te maken met de voorouders, die zullen ons bijstaan. Er zit kracht in de grond.’

Daarna volgt een verhaal over bloed dat moet vloeien om mensen de ogen te openen. Ja, zegt Smart, als Jackie Lacey maandag weer naar haar werk komt en deze trappen bestijgt, zal het symbolische bloed van onschuldige slachtoffers er zo wild vanaf stromen, dat ze de ingang niet zal bereiken.

Sommige demonstranten doen hun ogen open en kijken vertwijfeld om zich heen. Het volgende onderdeel slaat beter aan: met de hele groep worden de namen van slachtoffers van politiegeweld geschreeuwd richting het raam van Jackie Lacey.

Op andere momenten wordt de bijeenkomst ronduit knullig. Zoals het moment dat Melina Abdullah de aanwezigen oproept de assistent van Lacey te bellen, veertig mensen tegelijk hetzelfde nummer draaien en vervolgens verbouwereerd zijn dat ze haar voicemail krijgen.

Toch ontstaat er nooit ruzie of negativiteit. Niet tussen de demonstranten en de aanwezige politie, niet onderling.

Hoe beeldvorming tot stand komt

Maar even loopt het toch uit de hand. Een fotograaf van een lokale krant staat dan al een uur naar het protest te kijken, zonder een foto of video te maken. Op het moment dat Abdullah alle aanwezigen verzoekt hun camera’s weg te doen zodat ze een persoonlijk verhaal kan vertellen, stapt de journalist juist de kring in en begint te filmen.

En dan gaat het snel. Een demonstrant steekt zijn hand voor de camera, de journalist geeft hem een duw, andere activisten stappen op de twee af, de politie springt tussenbeide, de journalist doet zijn beklag bij de politie.

Het laat zien hoe negatieve beeldvorming en vooroordelen over Black Lives Matter kunnen blijven bestaan. Want juist als wordt gevraagd niet te filmen, gebeurt het toch - met woede tot gevolg.

Een van de oudste activisten bij het protest was al actief in de burgerrechtenbeweging van Martin Luther King. Hij heet Akili, een achternaam zegt hij niet nodig te hebben, en steekt van wal: ‘Californië heeft hetzelfde probleem als West-Europa: we worden gezien als progressief. Racisme is hier subtieler dan in bijvoorbeeld Texas en dat maakt het tegelijk moeilijker om mensen ervan te overtuigen dat het bestaat.’

Hij draait aan de Malcolm X-broche op aan zijn linnen jas. ‘Het zal je verbazen in welke bochten mensen zich wringen om maar te bewijzen dat zij niet racistisch zijn, of bevooroordeeld, of oneerlijk. Dat het aan onszelf ligt hoe we worden behandeld.’

Dus wat is Black Lives Matter nu echt?

Later wordt een cirkel gevormd door alle zestig toegestroomde activisten. Er wordt gebeden voor kracht om te rouwen en vechten tegelijk. Daarna vertellen nabestaanden over hun ervaringen met het rechtssysteem. ‘Hoe ga ik mijn kleinzoon uitleggen dat zijn vader er niet meer is, zonder de politie meteen varkens te noemen?’ En wordt er gezongen: ‘No justice, no peace.’

Grote, boze menigten. Geweld. Polarisatie. Werp een blik op de groep die zich hier elke vrijdag verzamelt, en je vooroordelen vliegen het raam uit. Wat je ziet: systeem versus burger. Hoogmoed versus doorzettingsvermogen. Het is niet moeilijk de symboliek te zien op de trappen voor het gerechtsgebouw.

Hoe ga ik mijn kleinzoon uitleggen dat zijn vader er niet meer is, zonder de politie meteen varkens te noemen?

Een immens wit marmeren bouwwerk dat zijn schaduw werpt op een groep mensen die er vanaf het dak zullen uitzien als mieren, hun stemmen gesmoord door de afstand tot de uitvoerende macht. Mensen in nood, mensen die schreeuwen naar de twintigste verdieping van een zwaarbeveiligd gebouw met driedubbel glas en dranghekken.

Maar zou je verder uitzoomen, de straat uit, de stad uit, de staat uit, dan zie je overal in Amerika - en wereldwijd - steeds meer van deze groepen oplichten. Vastberaden hun positie en die van anderen te verbeteren door stap voor stap een ongelijk systeem te ontmantelen.

Lees ook: