Journalisten luiden opnieuw de noodklok over hulporganisatie Free Press Unlimited
De Nederlandse hulporganisatie Free Press Unlimited heeft zich vanwege donorgeld bemoeid met de redactionele inhoud van een Zuid-Soedanees radiostation. Inmiddels beschuldigen vier opgestapte redacteuren de organisatie van censuur en intimidatie.
In december namen twee redacteuren van het Zuid-Soedanese radiostation Radio Tamazuj ontslag. Met hun ontslag verstuurden ze een persbericht waarin ze hun Nederlandse donororganisatie Free Press Unlimited - die zich wereldwijd inzet voor vrije pers - beschuldigen van censuur.
Dat is nogal een beschuldiging.
Een die niet alleen de burgers van Zuid-Soedan aangaat, die behoefte hebben aan onafhankelijke nieuwsvoorziening. Maar ook de Nederlandse hulporganisatie Free Press Unlimited (FPU), die het radiostation heeft opgezet en financieel steunt. En de Nederlanders wier belastinggeld via ons ministerie van Buitenlandse Zaken naar dit radiostation gaat.
De beschuldiging staat niet op zichzelf. In mei 2017 stapte de managing editor van het radiostation op met exact dezelfde beschuldigingen aan het adres van Free Press Unlimited. En even daarvoor, in december 2016, gold hetzelfde voor de toenmalig hoofdredacteur.
Er is, kortom, een patroon. Zeker als je bedenkt dat de redactie van Tamazuj – die vanuit een buurland uitzendt naar Zuid-Soedan en Soedan, voor een dagelijks publiek van ongeveer een half miljoen mensen – een kleine is. Er werken momenteel 13 mensen.
Het huidige ontslag en het persbericht, komen in de nasleep van een artikel dat ik op 13 september publiceerde. Daarin stond hoe Free Press Unlimited de journalisten van Radio Tamazuj het zwijgen probeerde op te leggen nadat zij kritisch hadden bericht over een donor van Free Press Unlimited. FPU ontkende destijds dat er sprake was van censuur, en herhalen dat standpunt nu in een reactie.
Kort na de publicatie van mijn artikel meldden zich nieuwe bronnen bij mij. Twee redacteuren van het radiostation die naar eigen zeggen door FPU onder druk werden gezet om zich te distantiëren van mijn artikel. Free Press Unlimited ontkent dit. Dezelfde redacteuren stappen nu op, volgens FPU vanwege een arbeidsconflict. Volgens de redacteuren vanwege intimidatie en censuur.
De reactie van Radio Tamazuj
Even terug naar september vorig jaar. Daags na de publicatie van mijn artikel ontvang ik een verklaring van Radio Tamazuj, ondertekend door de redactie, die dan bestaat uit vijf journalisten.
De verklaring ontkent niet dat er sprake was van censuur omwille van donorgeld en bevat geen expliciete distantiëring van de beschreven gebeurtenissen. De redacteuren noemen het artikel wel ‘ongebalanceerd’ en zeggen dat er niemand van Radio Tamazuj om commentaar is gevraagd.
Am not hiding truth. Can we talk?
Verder gaan ze in op een aantal punten die volgens hen niet kloppen. Omdat die in tegenspraak zijn met mijn bronnen en de vijf redacteuren geen onderbouwing leveren, mail ik de redactie enkele vervolgvragen.
Ik krijg een eenregelig antwoord: ‘We hebben geen antwoorden op je vragen, we hebben je onze verklaring gestuurd en dat is onze positie als Radio Tamazuj.’
Iets later ontvang ik een appje van een onbekend nummer: ‘Am not hiding truth. Can we talk?’
Het verhaal van Abdelhamid Haroun
Het berichtje blijkt van Abdelhamid Haroun, de nieuwsredacteur van Radio Tamazuj. Haroun werkte sinds de oprichting van Tamazuj in 2011 voor het radiostation.
Hij was erbij toen de redactie moest vluchten naar een buurland omdat de Zuid-Soedanese overheid een klopjacht opende op journalisten. Hij was er óók bij toen Free Press Unlimited zich bemoeide met de berichtgeving van Tamazuj in de zomer van 2016, omdat deze berichten kritisch waren over een geldschieter van FPU.
Mijn artikel daarover is ‘honderd procent waar,’ zegt hij. Aan de telefoon vertelt hij over de gebeurtenissen die volgden op de publicatie van mijn stuk. De verklaring die de redactie mij stuurde, zegt hij, ‘is van Free Press Unlimited, niet van ons.’
Haroun: ‘Na de publicatie van het artikel op De Correspondent werden we bijeengeroepen voor een spoedvergadering op de redactie. Free Press [Unlimited] had een statement geschreven - heel aanvallend en hard, dat jouw hele artikel ontkende. En ze wilden dat wij dat ondertekenden. Ik weigerde. Iedereen weigerde. Ik zei: ik ga FPU niet verdedigen.’
Een kopie van het voorgelegde statement heeft hij niet. ‘We kregen een printje te zien tijdens de vergadering. Daarna werd het weer ingenomen.’
De radiodirecteur van Tamazuj - die het project namens Free Press Unlimited runt - vertelt dat dit statement van hem kwam, niet van het hoofdkantoor van Free Press Unlimited. In een reactie van hem en de redactie is te lezen dat deze verklaring een email was, van hem ‘aan de redacteuren, om zijn commentaar aan het gesprek toe te voegen, omdat hij niet in het land was.’
De verklaring die ik uiteindelijk van de vijf redacteuren ontving, is volgens Haroun tot stand gekomen na veel overleg en gedoe. Wat het volgens hem lastig maakte, is dat de meeste journalisten nog niet als senior editor voor Tamazuj werkten toen deze zaak speelde.
‘Ze waren nieuw, dus ze wisten niet waar ze het over hadden. Hoe kun je dan een statement afgeven, als je er zelf niet bij betrokken was?’ Toch tekent ook Haroun de nieuwe, afgezwakte verklaring. ‘Allereerst omdat deze verklaring niet ontkent dat er censuur was.’
Maar ‘ook omdat we onder druk werden gezet. Ze zeiden tegen ons: Free Press Unlimited zit in de problemen, en dat betekent dat Tamazuj ook in de problemen zit. Als jullie willen dat we blijven bestaan, kun je beter tekenen. We wilden Radio Tamazuj redden.’
‘Dat we jouw vragen [naar aanleiding van de verklaring, MV] niet konden beantwoorden, komt doordat we wisten dat jij gelijk had. Maar dat konden we niet zeggen omdat we Tamazuj wilden redden.’
De directeur van Radio Tamazuj ontkent dat er druk is gezet op de redactie om deze verklaring te tekenen. Bovendien zegt hij dat de zaak uitgebreid is besproken in een workshop in juli, dus dat de redacteuren prima wisten waarover ze een verklaring aflegden.
De bevestiging van Assad Al-Tahir
Er is nog een redacteur die in dienst was toen het conflict plaatsvond dat ik in mijn eerdere artikel beschrijf. Kan hij het verhaal van Haroun bevestigen? Ik bel hem enkele dagen nadat ik Haroun in september voor het eerst spreek.
Deze Assad Al-Tahir blijkt net zo boos als Haroun. ‘Free Press Unlimited heeft ons gebruikt! We zijn als een koe voor hen: melken, melken.’
Zijn verhaal komt overeen met dat van Haroun. Ook hij vertelt over een eerste verklaring van Free Press Unlimited, die de redactie verwierp. Over de druk die de organisatie op hen uitoefende om hen tóch een verklaring te laten tekenen.
We zijn als een koe voor hen: melken, melken!
‘Ze beschuldigden ons dat we informatie hadden gelekt naar De Correspondent,’ zegt hij.
Ook hij kaart aan dat de redacteuren, op Haroun en hijzelf na, geen idee hadden van de zaak waarover ze uiteindelijk een verklaring tekenden, omdat ze destijds niet in leidinggevende posities zaten, of nog niet in dienst waren.
Hoewel ze met me spreken, vragen Haroun en Al-Tahir me in september hun verhaal niet te publiceren. Ze willen hun banen niet kwijt.
Beter gezegd: ze willen Tamazuj niet kwijt. Ze zijn dan de twee laatste redacteuren-van-het-eerste-uur die nog in dienst zijn van Radio Tamazuj.
Zoals Haroun zegt: ‘Ik ben gevlucht uit Soedan, gevlucht uit Zuid-Soedan. Ik heb met mijn bloed betaald voor Tamazuj.’
Het ontslag van Haroun en Al-Tahir
In augustus 2017 is een nieuwe hoofdredacteur aangesteld bij Tamazuj. Haroun en Al-Tahir zijn allebei niet tevreden met hem. Hij zou volgens hen ‘geen journalist’ zijn en ‘niet weten hoe hij een stuk moet schrijven.’
Er worden dat najaar twee interne sollicitatieprocedures gestart, om de redactie beter te structureren. Haroun en Al-Tahir stemmen hier ook mee in.
De eerste is voor een nieuwe adjunct-hoofdredacteur. Haroun is nu de meest ervaren redacteur bij Tamazuj, maar komt niet direct in aanmerking. Zelf denkt hij dat dat komt doordat hij te kritisch naar Free Press Unlimited is.
De functie gaat na een redactionele stemming uiteindelijk naar een junior redacteur, die voor de functie is voorgedragen door Al-Tahir. Haroun stemt ook op hem. Al-Tahir: ‘We hebben uiteindelijk op hem gestemd, omdat we geen verdere problemen met Free Press wilden.’
De tweede sollicitatieprocedure was voor afdelingshoofden (die waren er voorheen nog niet). Haroun solliciteert op Chef Nieuws, maar krijgt de functie niet. Een panel van vijf kiest voor iemand anders.
‘Het is noemenswaardig dat beide redacteuren mondeling ontslag namen op dezelfde dag dat ze hoorden dat Haroun niet was geselecteerd voor de positie Chef Nieuws,’ zeggen de directeur en redactie van Radio Tamazuj in een reactie op dit artikel.
Free Press Unlimited zegt niets met deze procedure te maken hebben gehad. De organisatie laat weten dat er ‘blijkbaar betere kandidaten’ waren. Bovendien, zegt FPU, streeft ze ‘altijd naar verzelfstandiging, met welke partner we ook werken, dat doen we dus ook in het geval van Radio Tamazuj.’
De verklaring van Haroun en Al-Tahir
Op 7 december 2017 krijg ik een eenregelige mail van Haroun. ‘Beste Maite, Ik wil je informeren dat Assad [Al-Tahir, MV] en ik gisteren zijn opgestapt uit deze gevangenis (FPU).’
Dat betekent dat de twee redacteuren hun werk- en daarmee ook hun verblijfsvergunning verliezen. Daarvan waren ze zich bewust.
Beiden zijn jaren geleden gevlucht uit Soedan én Zuid-Soedan wegens hun werk voor Radio Tamazuj: journalisten werden vervolgd. Al-Tahir werd in Zuid-Soedan opgepakt en met de dood bedreigd. *
Sinds 2014 werken ze met hun redactie in ballingschap vanuit een buurland, waar ze na hun ontslag illegaal verblijven. Ze kunnen om veiligheidsredenen dus niet terugkeren naar hun thuisland.
Beste Maite, Ik wil je informeren dat Assad en ik gisteren zijn opgestapt uit deze gevangenis
Met hun ontslag in december sturen ze een persbericht de wereld in met de titel ‘Free Press gets rid of last two founders of Radio Tamazuj.’ FPU zou de staf ‘intimideren’ en hebben ‘beschuldigd’ van het lekken van informatie voor mijn eerdere artikel. Ze gebruiken de woorden ‘censuur’ en ‘redactionele interventies van FPU.’
Haroun en Al-Tahir schrijven verder: ‘FPU [...] reorganiseerde de redactie om censuur op ons uit te oefenen, om controle over het radiostation te houden. Ze vergeet daarbij dat wij zijn ontsnapt aan overheidscensuur in ons moederland, zodat we ons volk van betrouwbare informatie konden voorzien.’
Tegen hun luisteraars zeggen ze: ‘Free Press Unlimited has killed our dream and your dream of building an independent media institution.’
De eerdere ontslagen bij Tamazuj
Haroun en Al-Tahir kunnen hun verhaal niet met documenten onderbouwen.
Maar ze zijn niet de eersten die op deze manier opstappen bij Tamazuj.
In mei 2017 liet managing editor Aziz Alnour met een persbericht weten ontslag te nemen. Hij schreef op te stappen ‘uit protest tegen de censuur van het radiostation door de moederorganisatie, Free Press Unlimited. Na het succesvol weren van censuur uit alle hoeken, inclusief die van onderdrukkende overheden, en nadat we onze levens en welzijn waagden voor redactionele onafhankelijkheid en voor de redactionele integriteit van dit station, hebben we uiteindelijk te maken gekregen met intimidatie en bedreigingen van uitgerekend de organisatie die ons zou moeten helpen.’
Alnour gaat verder: ‘Recente besluiten van Free Press Unlimited hebben enorme schade toegebracht aan het radiostation en hebben onze activiteiten en de kwaliteit van onze journalistiek ondermijnd. Daarom dien ik mijn ontslag in. Ik roep op om Radio Tamazuj te redden en om de bepalende rol die het station speelde in Soedan en Zuid-Soedan te behouden.’
Vóór het vertrek van Alnour werd ook het contract van de hoofdredacteur van Tamazuj, de Amerikaan Daniel van Oudenaren, niet verlengd. Zijn verzet tegen het redactionele ingrijpen van FPU in de zomer van 2016 was volgens hem de reden dat hij niet bij Radio Tamazuj mocht blijven.
De voorzitter van FPU, Joop Daalmeijer, schreef hem in deze periode: ‘Probeer niet de hand te bijten die je voedt.’ Volgens Free Press Unlimited was er simpelweg nieuw leiderschap nodig.
De reactie van Free Press Unlimited en Radio Tamazuj
Terug naar de recente beschuldigingen. In een schriftelijke reactie zegt FPU zich ‘niets’ te kunnen voorstellen bij de verwijten van Haroun en Al-Tahir. De organisatie zou ‘vrijwel geen rol hebben gespeeld, ondanks de berichten van de vertrekkende journalisten.’
‘We zouden niet weten hoe op wie dan ook druk is uitgeoefend en/of medewerkers zijn geïntimideerd,’ meldt Free Press Unlimited. ‘Wij hebben de indruk dat het persbericht is geschreven uit teleurstelling, nadat beide journalisten niet voor leidinggevende functies bij Tamazuj zijn gekozen door de redactie zelf.’
Inderdaad namen de mannen ontslag nadat Haroun gehoord had niet te zijn gekozen als Chef Nieuws. Al-Tahir heeft op beide leidinggevende functies (van adjunct en afdelingshoofd) niet gesolliciteerd.
Deze uitleg verklaart echter niet waarom Haroun en Al-Tahir in september, vóór de interne sollicitatieprocedure begon, mij uitgebreid vertelden over druk en intimidatie.
Free Press Unlimited ontkent verder dat er druk is uitgeoefend om een verklaring te tekenen. ‘Wij gaan natuurlijk niet mensen dwingen om iets te tekenen, dat zou werkelijk belachelijk zijn. Ze hebben dat geheel uit vrije wil gedaan.’
Wij hebben de indruk dat het persbericht is geschreven uit teleurstelling
Ook de redactie van Radio Tamazuj is om commentaar gevraagd. In een algemene verklaring laat zij weten niet op de hoogte te zijn van de ‘vermeende “intimidatie”.’
Verder ontkent Tamazuj ‘de aantijgingen van censuur en controle.’ Dit in tegenstelling tot de eerdere verklaring die de redactie gaf naar aanleiding van mijn artikel in september. Volgens Radio Tamazuj zijn Haroun en Al-Tahir ‘ontstemd’ over de uitkomsten van een ‘zeer transparante en duidelijke interne sollicitatieprocedure.’
Als ik deze reactie aan Haroun voorleg, barst hij in lachen uit. ‘Dit zijn gewoon leugens, maar niemand van de huidige redactie durft hier nog tegenin te gaan. Ze vrezen voor hun baan.’
Al-Tahir reageert met een schampere: ‘Dat is gewoon niet waar.’ Even later: ‘Ik heb het gevoel dat Free Press ons radiostation heeft gestolen.’
Vorige week ontving Haroun een brief, waarin hij wordt gesommeerd te stoppen met het verspreiden van zijn kant van het verhaal. Deze brief is ondertekend door de waarnemend radiodirecteur van Tamazuj.
In de brief dreigt de directeur gerechtelijke stappen te ondernemen voor het verspreiden van ‘incorrecte, destructieve en lasterlijke uitspraken tegen Radio Tamazuj / Free Press Unlimited.’ Dit is in strijd met geheimhoudingsclausules uit zijn contract.
In de brief staat ook: ‘[...] juridische stappen zullen worden ondernomen tegen iedereen die door woorden of gedrag de activiteiten van de organisatie of haar relatie met haar stakeholders schaadt of voornemens is te schaden.’
Tot slot merkt de radiodirecteur op: ‘Radio Tamazuj / Free Press Unlimited [...] heeft niets te verbergen en staat open voor kritiek, maar de juiste procedures moeten worden gevolgd om oprechte grieven te adresseren.’
De reactie van de donoren
Haroun en Al-Tahir doen in hun persbericht een oproep aan de geldschieters van Free Press Unlimited: ‘We verzoeken jullie dringend om jullie beleid richting het financieren van projecten van Free Press Unlimited te herzien.’
Al eerder reageerde minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag op vragen die door Kamerleden gesteld waren over mijn artikel.
Toen schreef de minister:* ‘In de betreffende periode was er naar mijn indruk sprake van een verstoorde werkrelatie tussen FPU en Radio Tamazuj. Bemiddeling door een externe partij heeft inmiddels geleid tot verbetering van de onderlinge relaties.’
Wij zien geen aanleiding om onze steun aan Free Press Unlimited te heroverwegen
Na het voorleggen van dit artikel laat de minister via haar woordvoerder weten dat het ministerie niet kan ‘treden in het interne beleid van de nieuwszender’ en geen rol heeft ‘in het bemiddelen bij verstoorde verhoudingen tussen de nieuwszender en zijn (ex)medewerkers.’
Wel houdt de Nederlandse ambassade in Juba de zaak in de gaten, ‘om te bezien of de ontwikkelingen het behalen van de doelstellingen van onze steun, namelijk onafhankelijke nieuwsvoorziening in Zuid-Sudan en verzelfstandiging van Radio Tamazuj, negatief beïnvloeden.'
Ook de Postcode Loterij is een grote donor van Free Press Unlimited. De organisatie noemt de kwestie ‘een verdrietige situatie [...] voor alle betrokkenen’ maar zien ‘geen aanleiding om onze steun aan Free Press Unlimited te heroverwegen.’
Op het voorstel van Haroun en Al-Tahir om hun verhaal direct aan donoren toe te lichten, zegt Margriet Schreuders, hoofd Goede Doelen bij de Postcode Loterij: ‘Natuurlijk is het een goed idee om alle partijen te horen. Het is echter – zo is onze ervaring – in een complexe context ontzettend moeilijk om de situatie geheel te doorgronden. Wij vinden dan ook echt dat Free Press Unlimited zelf deze rol moet pakken. Wij hebben geen reden om aan te nemen dat zij dat met de verkeerde bedoelingen doen. Dit bij hen laten past ook beter bij onze rol als institutionele financier.’
Wat hiervan te maken?
Het lastige van deze zaak is dat er geen manier is om exact te achterhalen wat er waar is van de verhalen van Haroun en Al-Tahir. Twee dingen zijn zeker:
- Free Press Unlimited heeft zich in de zomer van 2016 bemoeid met de redactionele inhoud van Radio Tamazuj, omwille van donorgeld.*
- In de anderhalf jaar die volgde is een viertal redacteuren-van-het-eerste uur opgestapt bij Tamazuj, allen met beschuldigingen van censuur en intimidatie aan het adres van Free Press Unlimited.
Als de belangrijkste donoren het niet als hun taak zien FPU ter verantwoording te roepen, wie dan wel?
Free Press Unlimited zegt dat er niets klopt van de beschuldigingen van deze journalisten. Van één journalist kun je dat misschien zeggen, van twee misschien ook nog. Maar het is te makkelijk om vier ervaren journalisten, die jarenlang met gevaar voor eigen leven hun vak hebben uitgeoefend, simpelweg als rancuneuze oud-medewerkers te bestempelen. Het is ook niet in het belang van het radiostation.
Dus liggen voor zowel Free Press Unlimited als hun donoren een aantal vragen, die open en eerlijk antwoord verdienen:
- Waarom luiden deze vier journalisten de noodklok?
- Zijn er genoeg waarborgen om te voorkomen dat de financiële belangen van Free Press Unlimited journalistieke integriteit in de weg zitten?
- Als de belangrijkste donoren van Free Press Unlimited, het ministerie en de Postcode Loterij, het niet als hun taak zien om de organisaties die ze steunen ter verantwoording te roepen, wie speelt die rol dan wel?
En misschien nog wel het belangrijkst: hoe kan Radio Tamazuj - ondanks deze interne conflicten - een belangrijke, onafhankelijke nieuwsbron blijven voor de burgers van Zuid-Soedan?
Meer lezen?
Liever in het Engels lezen?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
