De geest is uit het olievat: Shell overtuigt zelfs grote investeerders niet meer

Ben van Beurden, CEO van Shell, is berucht geworden om zijn uitspraak tegenover Nieuwsuur dat hij ‘alles oppompt wat hij kan oppompen’. Het in de grond laten van fossiele brandstoffen is ‘niet de missie waarvoor ik door aandeelhouders in de wereld ben gezet’.^*

Aandeelhouders, zo gaat het verhaal, willen dividend zien. Ze willen geen groene avonturen en geen beëindiging van de olie- en gaswinning, want dat zou niet goed zijn voor hun portemonnee. Shell is er louter om te voldoen aan de verlangens van de aandeelhouders.

Tot voor kort kwam Shell weg met dat verhaal. Maar nu steeds meer steden, landen en organisaties zich volop inzetten om de doelen uit het klimaatakkoord van Parijs te halen, begint het te wringen.

Het concern ligt natuurlijk al decennia onder vuur van activisten en milieuorganisaties. Maar sinds kort pakt een groeiend aantal advocaten de handschoen op tegen Shell, met de rechtszaken van de stad New York in de VS en Milieudefensie in Nederland als voorlopige hoogtepunten.

En nu voegen zelfs van nature oerconservatieve aandeelhouders zich bij de critici. Afgelopen maandag werd bekend dat een van de grootste vermogensbeheerders van Nederland, de Aegon Groep, geen genoegen meer neemt met Shells povere klimaatbeleid. Aegon heeft aangekondigd tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering op 22 mei een aandeelhoudersresolutie te steunen die van Shell vraagt zijn doelen in lijn te brengen met het klimaatakkoord van Parijs.

Shell had die resolutie juist ontraden, want die zou ‘niet in het belang zijn van de onderneming’. Hoe is het zover gekomen dat zelfs Shells grootste aandeelhouders afstand nemen van zijn koers? Een analyse.

Activistische aandeelhouders in de gelederen van Shell

Sinds 2016 is een groepje kritische aandeelhouders toegetreden tot de gelederen van Shell. Het collectief, dat opereert onder de naam Follow This, heeft als missie Shell te steunen in de overgang naar duurzame energie. Follow This is opgericht door oud-journalist Mark van Baal en vertegenwoordigt momenteel meer dan 3.600 aandeelhouders die gezamenlijk voor bijna 18 miljoen euro aan Shellaandelen bezitten.

Dat is een piepklein deel van het geheel – ongeveer 0,008 procent – maar voldoende om resoluties op de agenda van de aandeelhoudersvergadering te krijgen en de pensioenfondsen - de jongens van het echt grote geld - tot deelname te verleiden.

Dat lukt ieder jaar iets beter. In 2016 kreeg Follow This nog weinig steun, maar in 2017 stemde ruim 6 procent^* van alle Shell-aandeelhouders vóór de klimaatresolutie waarin heldere klimaatdoelen van Shell werden geëist.

Met het besluit van Aegon is Follow This op weg om dit jaar weer een groter deel van alle aandeelhouders achter zich te scharen.

Een aandeelhoudersresolutie wordt bij Shell pas aangenomen bij 75 procent stemmen vóór, maar de steun voor Follow This is genoeg om het bestuur van Shell in verlegenheid te brengen. Want normaliter steunt 99 procent van de aandeelhouders de koers van Shell.

In een persbericht maandag schreef Aegon dat er ‘volgens de meeste scenario’s nog een gat zit tussen de ambitie van Shell en de meest waarschijnlijke scenario’s om onder de twee graden opwarming van de aarde te blijven’. Door vóór de resolutie van Follow This te stemmen, wil Aegon ‘kracht en versnelling’ geven aan de overgang naar schone energie en klimaatrisico’s voor zijn klanten voorkomen.

Aegon: ‘Wij verwachten van ondernemingen dat zij beleid voeren om klimaatverandering tegen te gaan’

‘Wij verwachten van ondernemingen dat zij beleid voeren om klimaatverandering tegen te gaan’, aldus Aegon, dat een vermogen van 315 miljard euro beheert en voor ongeveer 70 miljoen euro aan Shell-aandelen heeft (bijna 0,03 procent van alle aandelen).

Behalve Aegon heeft ook het Pensioenfonds Detailhandel al aangekondigd dat het de resolutie van Follow This steunt. Als vermogensbeheerders MN Services, Van Lanschot Kempen, Actiam, Achmea en Blue Sky Group net als vorig jaar óók voor stemmen, heeft Follow This zes van de tien grootste vermogensbeheerders van Nederland achter zich.

Het is dan alleen nog afwachten wat de overige ‘grote vier’ – pensioenfonds ABP, de Robeco Groep, Nationale Nederlanden en PGGM – gaan doen, maar de kans is groot dat één of twee van hen Follow This zullen steunen.

Belangrijk, zegt Mark van Baal, want ‘buitenlandse beleggers kijken heel erg naar wat Nederlandse fondsen doen. De pensioenfondsen vertegenwoordigen het Nederlandse volk.’

De misleidende argumenten van Shell

Maandagochtend verdedigde Ben van Beurden zich tegen de dissidente aandeelhouders in een conference call met journalisten waar Reuters^* en Bloomberg^* verslag van deden. Hij noemde de resolutie van Follow This ‘onnodig’ omdat Shell al een klimaatplan heeft gepresenteerd dat ‘veel breder en veel progressiever’ zou zijn dan wat Follow This vraagt.

Met die claim misleidt Shell de eigen aandeelhouders - en daarom wil ik er even bij stilstaan. Follow This vraagt om een bindend klimaatdoel voor Shell voor 2050, in lijn met wat nodig is voor een maximale opwarming van ‘ruim beneden de 2 graden Celsius’ aan het einde van deze eeuw (het doel van ‘Parijs’).

Follow This wil dat Shell daarbij rekening houdt met de directe uitstoot van de eigen fabrieken, raffinaderijen en boorplatforms, maar ook met de uitstoot die wordt veroorzaakt door het verbruik van Shells olieproducten en aardgas. Het bedrijf rapporteert deze uitstoot nu al, dus het zou logisch zijn het eigen klimaatdoel erop af te stemmen.

Maar dat doet Shell niet. Het concern heeft zelf in november 2017 een klimaatambitie geformuleerd – nadrukkelijk geen bindende doelstelling^* – om de broeikasgas-voetafdruk per geleverde eenheid energie te halveren in 2050. Omdat Shell daarbij ook rekening houdt met uitstoot die de energie veroorzaakt die het bedrijf van anderen inkoopt, noemt Van Beurden de eigen ambitie ‘veel breder en veel progressiever’.

Maar dat komt neer op een spel van definities. ‘De reikwijdte van de Shell-ambitie is breder dan onze resolutie’, geeft Mark van Baal toe van Follow This, ‘maar hun ambitie is bij lange na niet genoeg om Parijs te halen.’ Shells claim dat de resolutie ‘onnodig’ is, is dus misleidend.

Van Beurden: ik weet het beter

Maandag gaf Shell nog een aantal andere redenen waarom het de resolutie ontraadt. Zo schrijft het Shell-bestuur dat het zelf al ‘voldoende en passend’ reageert op de kansen die de energietransitie biedt.

Dat is een kwestie van interpretatie. Shell investeert tot 2030 naar verwachting gemiddeld 5,5 procent in de bedrijfstak ‘New Energies’ – waar wordt gewerkt aan aardgas, CO2-opslag en duurzame energie. Dat kun je ‘voldoende en passend’ noemen, maar mijn eerdere analyse laat zien dat het verre van toereikend is om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

Shell schrijft ook dat het bindende doel dat Follow This wil introduceren de ‘flexibiliteit’ van het management te veel zou beperken. Het concern wil wel het tempo van de samenleving volgen, maar wil zich niet binden aan een aanpak die ‘te snel of te langzaam’ is.

Shell vindt het ook problematisch dat in de resolutie niet genoemd staat dat ‘de hele samenleving’ een rol moet spelen in de aanpak van klimaatverandering – alsof dat ter discussie staat.

Als je het platslaat, komt het hierop neer: Shell wil niet aan Parijs gebonden worden met harde, afrekenbare doelen want dat zou ten koste kunnen gaan van de winstgevendheid. Alles daaromheen zijn gelegenheidsargumenten.

Van Beurden: ‘Wil je een bedrijf volgen dat zich het klimaatvraagstuk in zijn geheel eigen heeft gemaakt of verkies je de smalle en rigide blik van een activist?’

‘Wil je een bedrijf volgen dat zich het hele klimaatvraagstuk eigen heeft gemaakt’, vroeg Van Beurden maandagochtend retorisch aan de luisterende journalisten, ‘of verkies je de smalle en rigide blik van een activist?’

‘Begrijpen wat klimaatverandering [voor Shell] betekent is een van de grootste strategische vragen in ons hoofd’, vervolgde Van Beurden. ‘We zoeken de grenzen van het denkbare op.’

Dat is nu juist niet zo, zegt Van Baal. ‘Het Shell-bestuur kan zich geen wereld zonder fossiele brandstoffen voorstellen.’ Hij wijst op een energietransitierapport dat Shell vorige week publiceerde. Daarin schrijft Shell dat de vraag naar olie, gas en kolen in 2030 groter zal zijn dan vandaag en dat het olieverbruik van de wereld in 2070 nog op 50 tot 60 miljoen vaten per dag zal liggen - twee derde van het huidige niveau.^*

Dat is niet bepaald een ‘snelle overgang’ naar schone energie die dankzij de snelle ontwikkeling van duurzame energie wel al goed mogelijk is. Volgens Shells scenario’s kunnen we de klimaatdoelen alsnog halen door CO2 uit de atmosfeer te halen - een techniek waarvan nog niet bewezen is dat die op grote schaal kan werken. ‘Shell legt de verantwoordelijkheid bij onze kleinkinderen’, zegt Van Baal.

Shell wil een ‘kracht voor het goede zijn’, memoreert Van Baal. ‘Daar hebben ze de steun van aandeelhouders voor nodig. Die steun hebben wij georganiseerd. Shell zegt: nee, bedankt.’

Hij vindt het ‘zelfvoldaan’ en ‘schaamteloos’. ‘De boodschap is eigenlijk: wij zijn al hartstikke goed bezig en bemoei je er niet mee. Ik kom tot de pijnlijke conclusie: Shell wil niet meedoen aan ‘Parijs’ en wil alle opties openhouden, ook een wereld met 4 of 5 graden opwarming.’

Shell in de verdrukking

In feite schuift het bestuur alle stemmen uit de samenleving terzijde die Shell oproepen een andere koers te volgen. Van Beurden weet het niet alleen beter dan zijn invloedrijke eigen aandeelhouders, hij impliceert ook dat de 67 hoogleraren die pensioenfonds ABP in maart opriepen de resolutie te steunen, het eigenlijk niet goed begrepen hebben.

Centrale Bankdirecteuren die investeerders waarschuwen niet te veel te leunen op fossiele bedrijven, zullen ook wel misleid zijn. Shell weet het beter en is iedereen drie stappen voor, dat straalt het concern uit.

Het is precies die houding die het bedrijf op steeds meer kritiek komt te staan - niet in de laatste plaats omdat het bedrijf zich al dertig jaar zo opstelt. Na onthulling op De Correspondent van het bestaan van de alarmistische klimaatfilm van Shell uit 1991 en van interne Shell-documenten over klimaatverandering, besteedden The New York Times, The Guardian en The Washington Post aandacht aan Shells vroege klimaatkennis.

In de podcast Studio Energie die afgelopen maandag werd gepubliceerd, reageerde Van Beurden voor het eerst direct op de openbaarmaking van Shells eigen klimaatfilm. ‘Hadden wij misschien harder moeten praten, hadden we misschien daar een groter probleem van moeten maken? Nou eerlijk gezegd vind ik, als we daarop terugkijken, dat we wellicht assertiever hadden moeten en kunnen zijn’, aldus Van Beurden.

Kortom: Shell valt alleen te verwijten dat het niet beter communiceert over alle goede intenties die het bedrijf heeft, vindt Van Beurden

Het leek heel even op een soort van excuus voor een gebrek aan actie. Maar toen vervolgde Van Beurden: ‘Want nu wordt het probleem bij ons neergelegd, terwijl het uiteindelijk natuurlijk een veel breder maatschappelijk probleem is.’

Kortom: de samenleving wijst de verkeerde schuldigen aan. Shell valt alleen te verwijten dat het niet beter communiceert over alle goede intenties die het bedrijf heeft, vindt Van Beurden.

Dat is, alweer, misleidend. De rekening van klimaatmaatregelen wordt in ons land vooral neergelegd bij de laagste inkomens. En niemand leeft in de illusie dat ‘het hele probleem is opgelost’ als Shell een andere koers kiest of de tent sluit. Nogmaals: het staat niet ter discussie dat klimaatverandering een complex probleem is dat door overheid, burgers en bedrijfsleven tezamen opgelost moet worden.

Aandeelhouders, activisten en advocaten die Shell aanspreken, wijzen enkel op een simpele waarheid die Van Beurden kennelijk nog altijd niet onder ogen wil komen: dat we de klimaatdoelen nooit gaan halen als Shell zo doorgaat. Dat nu ook Aegon tot die conclusie komt, is een belangrijk keerpunt.

Deze woensdagavond om 18:15 ben ik te gast bij EenVandaag op NPO1 om over het besluit van Aegon te praten

Lees verder: