Brexit zonder deal kan nog een riskante verrassing brengen: een verenigd Ierland

Je kon ze al van tevoren uitschrijven, de reacties^* die zouden klinken in het Europees Parlement, de ochtend na de fatale stemming over de Brexit-deal in het Britse Lagerhuis.

Een zichtbaar aangeslagen Brexit-onderhandelaar Michiel Barnier die zijn werk in de prullenbak had zien verdwijnen, zei de uitslag van de stemming diep te betreuren.

De deftige Britse conservatief Syed Kamall legde nog eens de angst uit van de ruime meerderheid van het Britse Lagerhuis dat de ‘backstop’) in het terugtrekkingsakkoord het Verenigd Koninkrijk voor eeuwig aan een douane-unie zou binden.

De altijd opgewonden leider van de liberale fractie Guy Verhofstadt riep de Britten op eindelijk eens uit de loopgraven te komen en een meerderheid te vinden voor iets wat ze wél willen.

De aanstichter van het Brexit-referendum, voormalig UKIP-leider Nigel Farage, voorspelde dat als er een tweede referendum kwam de Brexiteers het met een nog grotere meerderheid zouden winnen.

Er was evenwel één bijdrage van een in onze contreien minder bekende parlementariër die als je haar kende wellicht óók in de categorie voorspelbaar viel, maar die mij verraste en aan het denken zette.

Een route uit de puinhoop?

De Noord-Ierse Martina Anderson zat dertien jaar in de gevangenis vanwege haar betrokkenheid bij de Irish Republican Army^* (IRA), de paramilitaire organisatie die een eengemaakte Ierse Republiek nastreefde. In 1998 kwam ze door het Goedevrijdagakkoord vrij.

In haar eigen ogen^* was ze een ‘politieke gevangene’. De huidige Labourleider Jeremy Corbyn werd gearresteerd toen hij in juni 1986 protesteerde tegen het ‘showproces’ tegen haar. Maar anderen zien haar als een veroordeelde terrorist zonder spijt.

In welke van de twee categorieën ze ook thuishoort, zeker is dat ze in juni 1986 is veroordeeld^* voor betrokkenheid bij het plannen van bomaanslagen.

Maar laten we dit ruim dertig jaar oude, zeer ernstige feit even tijdelijk parkeren en luisteren naar wat de Sinn Féin-politica woensdagmorgen in het Europees Parlement vertelde.^*

‘Een cruciaal onderdeel van het Goedevrijdagakkoord biedt een route uit de huidige puinhoop’, zei ze.

‘Een cruciaal punt in ‘t Goedevrijdagakkoord biedt een route uit de puinhoop’, zei de Noord-Ierse Anderson

In dat akkoord zou staan dat de voor Noord-Ierland verantwoordelijke minister in de Britse regering een referendum moet uitschrijven als hij redenen heeft om aan te nemen dat de wens tot hereniging met Ierland aan kracht wint in Noord-Ierland. Als de bevolking vervolgens in meerderheid voor aansluiting bij Ierland kiest, moet de wil van het volk geschieden.

Het is inderdaad^* in het Goedevrijdagakkoord te vinden.

Anderson claimde dat de huidige minister voor Noord-Ierland Karen Bradley had erkend dat een dergelijke wijziging in de publieke opinie aannemelijk is en dat dit ook volgens de Britse premier Theresa May de kans op een referendum over Ierse eenheid verhoogt.

En inderdaad: volgens een bron uit haar entourage zou Bradley een referendum^* onvermijdelijk achten bij een no-deal-Brexit. Bovendien heeft May echt gezegd^* dat een no-deal-Brexit kan betekenen dat de pleitbezorgers van een referendum over de Ierse eenheid de bovenhand krijgen.

Een geheime EU-tekst

Maar wat me nog het meest trof, was Andersons claim dat de Europese Raad in april 2017 een tekst had aangenomen die onderschrijft dat, wanneer het Noord-Ierse volk beslist bij Ierland te willen horen, een eengemaakt Ierland deel blijft uitmaken van de EU.

Die tekst zou zijn aangedragen door de voormalige Ierse premier Enda Kenny. Deze noemde de goedkeuring ervan door de EU na de Europese Brexit-top van 29 april 2017 ‘immens belangrijk’.^*

Een verklaring die later aan de notulen is toegevoegd, drukt een gezamenlijk standpunt uit van de Europese Raad over een herenigd Ierland

Volgens een aantal bronnen^* heeft de Europese Raad deze tekst formeel onderschreven op een bijeenkomst op 29 april 2017, waarna die als verklaring is toegevoegd aan de notulen.

De verklaring is evenwel niet opgenomen in de openbare stukken^* van deze Europese Raad.

Desgevraagd laat een perswoordvoerder weten dat ‘deze tekst inderdaad als een verklaring was toegevoegd aan de notulen van de Europese Raad van 29 april 2017’. Ze bevestigt ook dat zulke bijgevoegde verklaringen een formele status hebben en in dit geval een gemeenschappelijk standpunt van de Europese Raad uitdrukken.

Doos van Pandora

Nu het Britse parlement het uittredingsakkoord heeft afgewezen en er geen zicht is op een ander akkoord dat het parlement wél kan slikken, komt een no-deal-Brexit angstwekkend dichtbij.

De Europese Unie houdt met reden vast aan de backstop. Het wil vermijden dat er een harde grens komt tussen Ierland en Noord-Ierland. Stel nu eens dat er geen douane-unie of handelsakkoord is tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk. Dan zijn grenscontroles tussen Ierland (EU) en Noord-Ierland (straks geen EU meer) onvermijdelijk. Logisch dus dat de EU vasthoudt aan een douane-unie zolang er met het VK geen afspraken zijn gemaakt over de toekomstige handelsverhoudingen.

Maar de paradox is dat de EU door pal te staan voor die backstop, die voor veel Britten hét struikelblok is in het huidige akkoord, een no-deal dichterbij brengt. In dit geval bewerkstelligt de EU precies het omgekeerde van wat ze wil: een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland.

En dat brengt een Noord-Iers referendum weer dichterbij. Veel Noord-Ieren willen immers zo’n harde grens koste wat kost vermijden. Sinn Féin kan een dergelijke nieuwe omstandigheid aandragen om een referendum te eisen.

Het Goedevrijdagakkoord stelt dat de minister een referendum moet uitschrijven ‘op enige moment dat het hem waarschijnlijk lijkt dat een meerderheid van de stemmers de wens zou uitdrukken dat Noord-Ierland ophoudt deel uit te maken van het Verenigd Koninkrijk en deel gaat vormen van een Verenigd Ierland’.

Volgens recent peilingen wil een ruime meerderheid van de Noord-Ieren aansluiting bij Ierland

Nu zijn er peilingen zoals deze van september 2018 en deze van december 2018 die laten zien dat bij een harde Brexit een meerderheid van de Noord-Ieren aansluiting bij Ierland wil. Het lijkt er dus op dat er voldoende reden is om zo’n referendum uit te schrijven en dat de uitkomst weleens tot een Ierse hereniging kan leiden.

Of dit een wenselijk scenario is? De Irish Timesvergeleek het met de Duitse eenwording. Maar het zou ook weleens de doos van Pandora kunnen openen en de nog jonge, kwetsbare Noord-Ierse vrede in gevaar kunnen brengen.

De grootste^* Noord-Ierse partij DUP, ^* tevens gedoogpartner in het Britse Lagerhuis van de regering-May, verzet zich in ieder geval fel tegen een dergelijk scenario. Volgens DUP-parlementariër en Brexit-woordvoerder Sammy Wilson^* is praten over een verenigd Ierland ‘een uitnodiging aan Republikeinse brandstichters binnen te komen in ons huis en het plat te branden’.

Zo brengt de harde Brexit waar we op afstevenen wellicht grotere risico’s met zich mee dan alleen de economische gevaren waar het nu steeds over gaat in de media.

Het lijkt me een reden te meer voor uitstel van de Brexit, zodat er meer denktijd is voor een akkoord waarmee álle partijen vrede kunnen hebben.