Eindelijk ziet de PvdA het ook: schaf dat onzalige leenstelsel voor studenten af

De afgelopen jaren hebben we in de politiek heel wat knappe staaltjes framing de revue zien passeren: bezuinigingen die ‘hervormingen’ of ‘ombuigingen’ worden genoemd, oorlogen die plotseling doorgaan voor ‘wederopbouw-’ of ‘vredesmissies,’ het afbouwen van de verzorgingsstaat dat opeens ‘participatiesamenleving’ heet.

In dit rijtje mag deze meesterlijke omdraaiing van betekenissen ook niet ontbreken: het sociaal leenstelsel.

Hoelang is schuldnu al niet de alfa en omega van alle ellende in de wereld? Amerikaanse huizenbezitters die zichzelf massaal met hun nek in de hypotheekstrop legden en zo zichzelf en de bankensector naar de rand van de afgrond brachten. Overheden die de begrotingstekorten naar ongekende hoogten stuwden om de financiële sector overeind te houden.

Zuid-Europese landen die bijna failliet gingen door bloedrode cijfers in de huishoudboekjes. Op de pof gebouwde vastgoedprojecten die als zeepbellen uit elkaar spatten. Consumenten die zichzelf de schuldhulpverlening in hielpen door op kosten van Dirk Scheringa & Co hun te dure keukens en vakanties te financieren.

Als er, kortom, één les te trekken valt uit al deze crises, is het wel: na schuld volgt boete.

Schuld, de voetboei van de 21ste eeuw

Sterker nog, schulden zijn zo gevaarlijk gebleken dat sinds 2009 op iedere lening verplicht van overheidswege een waarschuwing dient te worden afgegeven, zoals op ieder sigarettenpakje ook moet worden vermeld hoe dodelijk roken is: Let op! Geld lenen kost geld.

Het uitroepteken staat er niet voor niets, zou je zeggen. En ook het logo dat naast deze waarschuwing prijkt, is weinig dubbelzinnig: een mannetje met een euroteken geketend aan zijn enkel. Laat er geen misverstand over bestaan, wil uw overheid er maar mee zeggen: schulden zijn een moderne vorm van slavernij. De voetboei van het eenentwintigste-eeuwse kapitalisme.

Niet dat het tweede kabinet-Rutte daar iets aan gelegen liet. Juni 2014: dag schuld is slavernij, hallo sociaal leenstelsel. Plots was de slogan kennelijk: Let op! Geld lenen, je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen.

Bijvoorbeeld: als je net achttien bent, je brein nog een kleine zes jaar onderontwikkeld is en je langetermijnplanning ongeveer zo ver strekt als die van een eendagsvlieg. Laat deze brave burgers in de dop, die zichzelf over een jaar of tien ook al massaal in de schulden zullen steken voor een dak boven hun hoofd, alvast maar wennen aan het idee: de komende dertig jaar zal je leven in het teken staan van het afbetalen van je verleden. Niet dat je daar met je puberbrein de implicaties al van doorgrondt, bovendien zul je wel moeten als je straks nog enige kans wil maken op de arbeidsmarkt.

Leren is leren lenen.

Let op! Geld lenen, je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen!

De gevolgen waren te voorzien en begonnen in 2016 al zichtbaar te worden: studeren werd ontmoedigd, studenten bezweken onder de druk van een almaar hoger oplopende studieschuld. ‘Vervolgstudie is voor veel studenten onbetaalbaar geworden,’ kopt de Volkskrant destijds - een bericht dat in een land dat zichzelf zo graag als ‘kenniseconomie’ wil zien alle alarmbellen had moeten doen rinkelen.

De maatregel die toen werd genomen om de studieontmoediging te compenseren, baarde al net zoveel zorgen: nóg meer lenen. Vanaf het studiejaar 2017-2018 konden studenten tot en met 55 jaar een zogenoemd ‘levenlanglerenkrediet’ krijgen. Het scheelde maar een lettertje, maar het komt natuurlijk gewoon neer op een levenlanglenen.

Ambitie op afbetaling.

Het gaat niet om de voorwaarden, maar om het principe

Nu zullen sommigen zeggen: overdrijf niet Rob, de voorwaarden van de lening zijn uiterst coulant – als je te weinig verdient, hoef je niets af te betalen; de rente is hartstikke laag en de afbetalingstermijn ontzettend lang. Allemaal waar. Toch denk ik: bespaar me de details.

Het gaat hier niet om de voorwaarden, het gaat hier om het principe: dat je leven, nog voor het goed en wel begonnen is, al gepaard gaat met het opbouwen van een schuld. Dat het onderwijs, het fundamenteelste onderdeel van een beschaafde samenleving, datgene wat de criminaliteit bestrijdt, de kenniseconomie draaiende houdt en de vooruitgang waarborgt, voortaan geleend moet worden. Dat er rente zit op onze toekomst.

Onbegrijpelijk is het, hardleers ook, en vooral: hypocriet. ‘Onderwijs als motor van de kenniseconomie,’ oreert de PvdA al jaren. ‘Nederland moet uitmunten in wetenschap en beroepsonderwijs,’ vindt D66. En: ‘Schulden maken mag nooit lonen!’ orakelt de VVD.

Behalve als het om de toekomst van onze kinderen gaat. Dat het leenstelsel als een enorme druk ervaren wordt en de kloof tussen de haves enhavenots alleen maar groter groeit: we nemen het op de koop toe. Geld lenen, wie is er niet groot mee geworden?

Wat je dan krijgt? Een land vol gehoorzame, hardwerkende, belastingbetalende burgers die hun hele werkzame leven geketend zijn aan een overheid bij wie ze al vanaf hun achttiende in het krijt staan. Voor de toekomstige advocaten en accountants al geen pretje, laat staan voor de loodgieters en lassers in spe. Noem dat maar sociaal.

Goddank ziet de PvdA nu hoe onzalig dat vooruitzicht is en wil het af van het leenstelsel – evenals een meerderheid in de Tweede Kamer. Beter ten halve gekeerd, zullen we maar zeggen. Kan die voetboei eindelijk weer af.

Ga alvast maar nadenken over herstelbetalingen.

Lees verder: