Hoe wij het TTIP-onderzoek hebben uitgevoerd (en ga met onze data aan de slag)

Met Tomas Vanheste en mijn collega’s van het Platform Authentieke Journalistiek hebben we geprobeerd inzicht te krijgen in de rol die denktanks spelen in het debat over TTIP. We vroegen ons af welke denktanks aanwezig zijn in de discussies over het geplande handelsverdrag en, vervolgens, welke functies ze vervullen. We wilden hiermee achterhalen of denktanks inderdaad objectieve, wetenschappelijke en onafhankelijke organisaties zijn, of dat hier andere belangen achter schuilgaan.

Dat leverde het volgende verhaal op:

Collega’s Bas van Beek, Sophia Beunder en Jilles Mast hebben zich maandenlang vastgebeten in data over de TTIP-lobby en de denktanks. Dit is hun verantwoording.

Waarom deze denktanks?

De eerste vraag waarmee we tijdens dit onderzoek werden geconfronteerd, was wat een denktank nu eigenlijk is. Hoe definieer je zoiets? Er bestaan wereldwijd immers duizenden denktanks met verschillende specialismen, manieren van werken en financieringsmodellen.

We waren natuurlijk niet de eersten die deze vraag stelden. Ook in academische kringen is hier volop discussie over. Na een literatuuronderzoek werd duidelijk dat in plaats van te kijken naar wat een denktank is, het veel handiger is om te kijken wat een denktank doet.

Hoe uitgebreider het netwerk van een denktank is, hoe beter ze hun standpunten kunnen overbrengen aan de mensen die ertoe doen

Twee functies steken er dan met kop en schouders bovenuit. Ten eerste is er de inhoudelijke functie. Denktanks doen namelijk onderzoek. Ze produceren rapporten, geven beleidsadvies en denken op een academisch niveau na over maatschappelijke issues. Denktanks worden hierom ook wel ‘universiteiten zonder studenten’ genoemd. De tweede functie is het onderhouden en opzetten van een netwerk. Hoe uitgebreider het netwerk van een denktank is, hoe beter ze hun standpunten kunnen overbrengen aan de mensen die ertoe doen.

Met dit in het achterhoofd hebben we een selectie gemaakt van zeven denktanks, met als belangrijkste criterium of een denktank actief is op het gebied van TTIP. We hebben daarbij gekeken naar of de denktank in kwestie evenementen over het verdrag organiseerde en er met enige regelmaat over publiceerde. Zes van de zeven denktanks die in dit onderzoek zitten behoren tot de meest actieve op het gebied van TTIP.

Het Center for Economic Policy Research (CEPR) is in zekere zin een uitzondering omdat het zich niet bijzonder actief mengt in het debat. Aan de andere kant zijn ze wel de auteurs van het belangrijkste en invloedrijkste rapport over het verdrag. Dat was reden voor ons om ze toch te selecteren.

Het verzamelen van de data

Na de selectie van de denktanks begon de periode van dataverzameling. Om onze data te verzamelen, maakten we gebruik van KUMU, een online tool die ideaal bleek om netwerken in kaart te brengen. KUMU werkt aan de hand van elementen en connecties. De elementen die we hebben gebruikt zijn personen, bedrijven, denktanks, overheden, andere organisaties (bijvoorbeeld non-gouvernementele organisaties en universiteiten), publicaties en evenementen.

Vervolgens brachten we verbanden aan met daarin informatie over de aard van de relatie. Bijvoorbeeld de rol ‘spreker’ tussen een persoon en een evenement, of de hoeveelheid sponsoring tussen een bedrijf en een denktank. Deze hele database kan je nu online inzien.

Tijdens het onderzoek hebben we ons gericht op vier dingen. Ten eerste hebben we gekeken naar financiering. Waar halen denktanks hun geld vandaan en in welke mate komt dit uit het bedrijfsleven? De honderden corporate sponsors die we van de sites van denktanks hebben geplukt, legden we vervolgens naast een lijst van Corporate Europe Observatory. Op deze manier konden we zien welke van deze bedrijven eerder al hun belangen in TTIP bij de Europese Commissie hadden neergelegd, ervoor hadden gelobbyd. Omdat bedrijven ook lobbyen via belangenorganisaties als BusinessEurope, de European Services Forum en de TransAtlantic Business Council zijn ook deze organisaties en hun leden aan de analyse toegevoegd.

Vervolgens keken we naar de bestuursleden van de denktanks, om zo het netwerk van de onderzochte denktanks in kaart te brengen. Wie zijn deze mensen en waar komen ze vandaan? Ook hier is extra aandacht besteed aan de connecties van deze bestuursleden met het bedrijfsleven. Hoewel in de meeste gevallen ook connecties van een andere soort zijn toegevoegd, bijvoorbeeld met universiteiten of andere denktanks, zijn deze minder uitvoerig onderzocht. Deze keuze is gemaakt omdat het naar onze mening relevanter is dat een bestuurslid een CEO is van een of andere multinational, dan dat diegene in zijn of haar vrije tijd ook in het bestuur zit van een ziekenhuis. Hoe nobel dit ook is.

Ten derde hebben we ons gericht op de evenementen die de denktanks organiseerden. Omdat denktanks graag te koop lopen met hun bijdragen aan het debat, keken we naar de sprekers die voor deze bijeenkomsten werden uitgenodigd. Wie zijn deze mensen en wie vertegenwoordigen ze? Deze bijeenkomsten zijn daarnaast relevant voor het onderhouden van het netwerk van denktanks. Ontmoetingen blijven een belangrijke manier om invloed uit te oefenen en dit soort evenementen, in het bijzonder degene die besloten zijn, bieden de kans om dit te doen.

Het vierde onderdeel van dit onderzoek gaat over de publicaties die denktanks uitbrengen. Soms zijn dit vuistdikke boeken, soms beleidsvoorstellen van slechts enkele pagina’s. Het doel hier was vooral om in kaart te brengen dát de onderzochte denktanks actief publiceren over TTIP. Een inhoudelijker analyse volgde later.

Welke problemen kwamen we tegen?

Het grootste probleem dat we tegenkwamen, was de keuze voor de verkeerde tool om het netwerk in kaart te brengen. We begonnen bij detective.io, gemaakt door een Frans collectief dat inmiddels failliet is. Na een paar maanden, waarin we al tal van andere kleinere problemen waren tegengekomen, bleek op een gegeven moment dat deze software de hoeveelheid data simpelweg niet aankon. Vele uren werk waren dus min of meer voor niets geweest. Onze tip voor iedereen die een soortgelijk dataonderzoek wil doen, is dan ook ruim de tijd te nemen voor het kiezen van de juiste tool. KUMU is een aanrader.

Een ander probleem waren de websites van de denktanks zelf, waar we uiteindelijk veel van onze informatie vandaan hebben gehaald. Deze sites zijn vaak moeilijk doorzoekbaar, lastig te scrapen en onvolledig. Ook hadden we te maken met updates, waardoor soms de bron van de verzamelde data verloren ging. In het geval van de Center for Transatlantic Relations verdween bijvoorbeeld de agenda van de afgelopen drie jaar. Informatie over de evenementen die zij hadden georganiseerd, hebben we daarom van Facebook en Twitter gehaald. De denktank The Altantic Council gaf vier weken voor publicatie een update van zijn gehele ledenlijst, terwijl we deze net hadden ingevoerd, gecheckt en gedubbelcheckt.

Ook is de informatie over de sponsoring van de denktanks onvolledig. In het geval van het Center for Transatlantic Relations kregen we uiteindelijk wel de lijst toegestuurd met sponsoren, maar zonder vermelding van de bedragen. ECIPE heeft met zijn sponsors de afspraak gemaakt dat hun ondersteuning niet publiek wordt gemaakt. Dit probleem was niet te overkomen en heeft tot gevolg dat onze analyse van de geldstromen vanuit het bedrijfsleven naar denktanks aan de conservatieve kant is.

Een laatste opmerking. De onderzochte denktanks vertonen grote onderlinge verschillen. Zo heeft The Atlantic Council tientallen bestuursleden, veelal afkomstig uit het bedrijfsleven, maar is het Center for Transatlantic Relations bestuurloos. Of neem het al genoemde CEPR, dat geen enkel evenement over TTIP organiseerde in vergelijking tot de German Marshall Fund dat er maar liefst 38 organiseerde.

Een aantal resultaten:

Aan de slag met deze data?

Mocht je met onze data aan de slag willen, dan ben je meer dan welkom. Alle Excelbestanden en ruwe data zijn beschikbaar. Ook stellen we hier alle verkregen Wobdocumenten beschikbaar.

Enkele interessante vragen die we in dit onderzoek niet konden opnemen, maar die we graag beantwoord zouden zien:

• Hoe vaak komt het draaideurfenomeen voor in de denktankwereld?
• Welke andere publicaties vertonen mogelijk sporen van invloed door sponsoren?
• Welke rol spelen denktanks in debatten over andere beleidsonderwerpen, zoals energie of defensie?

Je kunt ook grasduinen in de data die we in KUMU hebben gevisualiseerd.

Mocht je vragen hebben over de keuzes die wij hebben gemaakt in het onderzoek, de data, of de netwerkanalyse in KUMU, dan kan je ons bereiken op info@authentiekejournalistiek.org.

Dit onderzoek is mede gefinancierd door SOMO, TNI en Stichting Democratie & Media.