Kunst die ophef veroorzaakt leert ons meer over de wereld

Kunst die ophef veroorzaakt leert ons veel over de wereld: de ophef zegt meer over de maatschappij waarin hij ontstaat dan over de kunst die hem veroorzaakt.

Sterker nog: kunstwerken die verontwaardigd zijn ontvangen, zijn nu vaak de grootste publiekslievelingen.

Soms kan het lijken alsof kunstenaars alleen maar shockeren om te shockeren. Niets is minder waar. Door pijnlijke onderwerpen aan te snijden, zorgen kunstenaars dat die onderwerpen bespreekbaar worden. Binnen de muren van het museum is er net wat meer toegestaan dan daarbuiten.

Seks, geweld, religie en politiek

Bepaalde onderwerpen veroorzaken bijna gegarandeerd reuring: seks, geweld, religie, politiek. Maar hoe ver kunstenaars moeten gaan om voor ophef te zorgen, is afhankelijk van de cultuur waarbinnen ze opereren.

In Nederland lijken vrij weinig taboes over (kinderporno, dierenmishandeling en een handvol bijzonder netelige politieke kwesties). Maar in andere landen kan politiek beladen kunst een veel grotere schok teweegbrengen. In sommige landen zijn al te kritische kunstenaars hun leven zelfs niet zeker.

Hoe ver kunstenaars moeten gaan om voor ophef te zorgen, is afhankelijk van de cultuur waarbinnen ze opereren

En dan is er nog de categorie kunst waarvan men uitroept dan het geen kunst is. Vroeger kon men zeggen dat iets goede kunst of slechte kunst was. Maar sinds kunstenaars steeds radicaler worden in het opzoeken van grenzen van wat kunst is, is het predicaat ‘kunst’ een waardeoordeel op zich geworden.

Vooral mensen die niet professioneel met kunst bezig zijn, roepen al snel dat iets ‘geen kunst’ is. Vaak speelt een populistisch sentiment een rol: ‘en dat van ons belastinggeld.’

Onze gasten

Genoeg stof voor interessante gesprekken dus, de aankomende editie van kunsttalkshow Artfest. Zoals altijd schuiven gasten aan uit verschillende hoeken van de kunstwereld.

Riekje Jongsma is kunstenaar, ondernemer en feminist. In haar kunst gaat Jongsma zaken als seksualiteit en religie niet uit de weg, wat soms hevige reacties oproept. Ze richtte bijvoorbeeld Not That Sexy op: een boetiek waar je terechtkunt voor kunst, handbeschilderde vintage designerkleding en dildo’s.

Ook verzamelt ze gênante seksverhalen: wie er een inlevert, kan flinke korting in haar boetiek bedingen. Ze zal onder meer vertellen over een performance met dildobowlen.

Genocide, groepsverkrachtingen, concentratiekampen, kindsoldaten, zelfmoord, miskramen: Ronald Ophuis schildert pijnlijke taferelen waar je eigenlijk niet mee geconfronteerd wilt worden. Wat zijn werk vooral controversieel maakt, is dat het de kijker geen eenduidig oordeel over de daders presenteert. Je voelt je haast schuldig wanneer je ernaar kijkt.

Ophuis doet uitvoerig onderzoek naar conflictgebieden uit de recente wereldgeschiedenis, zoals Rwanda, Srebrenica en Irak. Zijn werk is aangekocht door verschillende musea en is regelmatig op tentoonstellingen te zien.

‘Een schilderij dat geen ophef veroorzaakt, dát is pas treurig’. Onze derde gast, kunsthistoricus Henk van Os, zal de roerige receptiegeschiedenis van een aantal kunstwerken bespreken. Negentiende-eeuwse schilders als Francisco Goya, Édouard Manet en Théodore Géricault worden tegenwoordig unaniem als grote meesters beschouwd, maar in hun eigen tijd was dat wel anders.

Van Os was directeur van het Rijksmuseum, werkte als hoogleraar bij verschillende universiteiten en organiserde grote tentoonstellingen. Ook presenteerde hij televisieprogramma’s over kunst.

Vaste talkshowgast Ann Demeester, directeur van het Frans Hals Museum en De Hallen Haarlem, zal vertellen over de controversiële Noorse kunstenaar Bjarne Melgaard. Vorig jaar nog eisten critici dat zijn tentoonstelling in Oslo werd gesloten, of op zijn minst zwaar gecensureerd, omdat het onderwerp pedofilie aangesneden werd.

Andere taboes die Melgaard in zijn werk opzoekt zijn sm, automutilatie, duivelsaanbidding, racisme, verslaving en aids. Demeester maakte ooit zelf een tentoonstelling met Melgaard, die aanvankelijk door de Duitse overheid verboden werd vanwege het propageren van ‘mensonterend geweld’ – een aanklacht die juridisch ongegrond bleek.

Zoals altijd is er een quiz en een live Google image search voor wanneer de gesprekken op obscure ismen en kunstenaarsnamen komen. Artfest: De Ophefeditie wordt opgenomen door de VPRO en zal online terug te zien zijn.